Trí tuệ nhân tạo định hình báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Theo báo cáo của Viện Reuters (Viện về Nghiên cứu Báo chí thuộc Đại học Oxford, Anh), trong năm 2024, có tới 57% các cơ quan báo chí lớn đã tích hợp AI vào ít nhất một công đoạn sản xuất tin tức. Đây là một bước tiến vượt bậc so với các năm trước.

Ước tính có khoảng hơn 60.000 bài báo mỗi ngày trên toàn cầu được tạo ra một phần hoặc hoàn toàn bằng AI. Thậm chí, một báo cáo từ Pearl Lemon (công ty tiếp thị kỹ thuật số – Digital Marketing Agency) còn khẳng định 60% các bài báo được xuất bản trên toàn cầu hiện nay do AI tạo ra, và con số này được dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong tương lai.

Những con số thống kê đã cho thấy AI không còn là công nghệ thử nghiệm mà đã trở thành một phần cốt lõi trong hoạt động của nhiều cơ quan báo chí trên toàn cầu trong giai đoạn 2024-2025. Theo Geneea News, 87% các nhà xuất bản tin rằng AI tạo sinh đang thực sự chuyển đổi các tòa soạn báo.

Thậm chí, 45% các tòa soạn toàn cầu đang lên kế hoạch tích hợp AI hoàn toàn trong vòng 5 năm tới (theo Pew Research Center). Điều này củng cố nhận định rằng các tổ chức truyền thông thành công trong tương lai sẽ là những tổ chức có khả năng kết hợp công cụ AI với chuyên môn và sự sáng tạo của đội ngũ nhà báo.

Tại Việt Nam, dù chưa có con số thống kê cụ thể về tác động của AI với báo chí nhưng nó đã và đang trở thành động lực quan trọng, mục tiêu cốt lõi trong phát triển kinh tế – xã hội. Theo báo cáo “Nền kinh tế AI Việt Nam 2025”, nước ta đang dẫn đầu trong khu vực Đông Nam Á về ứng dụng AI với mức tăng trưởng 20%/năm. Điều này cho thấy một môi trường thuận lợi cho việc áp dụng AI trong đa lĩnh vực, bao gồm báo chí. Từ đó, những mô hình báo chí mới như tòa soạn hội tụ, tòa soạn thông minh, hệ sinh thái và công cụ AI, tin tức đa truyền thông… cũng đang lần lượt được ra mắt.

‘Chuyển đổi số báo chí là bắt buộc’

Tại Hội thảo “Ứng dụng Trí tuệ nhân tạo trong quản trị tòa soạn thông minh”, PGS.TS Nguyễn Thành Lợi – Ủy viên BCH Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị đã chia sẻ, chuyển đổi số hiện không chỉ là nhu cầu mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc, quyết định đến sự sống còn của các cơ quan báo chí.

Chuyển đổi số báo chí là sự tích hợp dữ liệu và công nghệ số vào tất cả các lĩnh vực hoạt động của một cơ quan báo chí.

Việc sử dụng công nghệ số nhằm thay đổi mô hình từ quản lý đến tác nghiệp, sản xuất, xuất bản, phân phối nội dung và kinh doanh… Từ đó, tạo ra những sản phẩm, cơ hội, doanh thu và các giá trị mới. “Đây cũng là mục tiêu mà các cơ quan báo chí luôn phải hướng tới”, PGS.TS Nguyễn Thành Lợi chia sẻ.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 – 2030. Mục tiêu là đến năm 2030: 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số (ưu tiên các nền tảng số trong nước); 90% cơ quan báo chí sử dụng nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng AI để tối ưu hóa hoạt động; 100% cơ quan báo chí hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến trên thế giới, sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số.

Vào tháng 10/2024, Báo Kinh tế & Đô thị đã chính thức ra mắt vận hành tòa soạn hội tụ. Tòa soạn lấy báo điện tử làm trung tâm tích hợp nhiều ấn phẩm, bao gồm: báo in, các chuyên trang điện tử để hình thành cơ sở dữ liệu tập trung.

Hệ thống tòa soạn hội tụ sử dụng công nghệ hiện đại hỗ trợ cho cấp lãnh đạo chỉ đạo và điều hành. Còn phóng viên, biên tập viên thuận tiện trong việc thực hiện các tin, bài đa phương tiện. Sử dụng công nghệ AI để theo dõi sự kiện, trích xuất thông tin và xác định xu hướng. Bên cạnh đó còn có ứng dụng công nghệ trong sáng tạo tác phẩm báo chí nhằm gia tăng tốc độ sản xuất tin bài; ứng dụng AI để tự động viết các tin mang tính thường xuyên, lặp lại, để phóng viên có thể tập trung vào các bài viết chuyên sâu hơn…

Để tiếp tục thống nhất trên một nền tảng kỹ thuật, đảm bảo hiệu quả cao về chất lượng nội dung và tính tương tác với độc giả trong tình hình hiện nay, Báo cũng đang xây dựng đề án phát triển Tòa soạn thông minh.

Đây là mô hình đa nền tảng, đa công cụ, giúp tòa soạn quản lý Văn phòng điện tử, sử dụng trí tuệ nhân tạo AI, Chatbox, hỗ trợ tìm kiếm, gợi ý chủ đề, thông tin, tối ưu hóa người dùng, truy xuất tài liệu số hóa ngay trên hệ thống.

Dùng AI làm MC, viết nhạc dự báo thời tiết

Đài truyền hình TP.HCM (HTV) cũng đang chuyển đổi theo hướng đa truyền thông thay vì đa phương tiện như trước đây. Tức là cùng một nguồn tin, HTV sẽ tạo ra những sản phẩm truyền thông riêng biệt và tối ưu hóa cho từng nền tảng như TikTok, Facebook, web và sóng truyền hình.

Nhà báo Ngô Trần Thịnh – Trưởng Phòng Đa Truyền Thông, Trung tâm Tin tức, HTV, cho biết, Đài đã có những thử nghiệm sớm và hiệu quả với AI trong việc phát triển tin tức đa truyền thông. Cách đây hai năm, HTV đã phát sóng phóng sự đầu tiên được viết bởi AI mang tính chất thử nghiệm, nhằm đánh giá khả năng hỗ trợ của công nghệ này.

Điểm nổi bật khác là sự ra mắt của MC ảo (tên là MC Zi) vào tháng 11/2024, một sản phẩm của HTV mang định hướng khác biệt. MC ảo này còn có thể tương tác 24/24 với khán giả, đóng vai trò như một KOC (Key Opinion Consumer) ảo hiệu quả. Thậm chí, HTV đã tổ chức talkshow với MC ảo sử dụng AI để phân tích, chia sẻ các xu hướng công nghệ năm 2024 dựa trên dữ liệu khổng lồ.

Ngoài ra, HTV cũng ứng dụng AI còn thể hiện rõ qua bản tin thời tiết. Sau khi cung cấp thông tin về thời tiết, nhiệt độ, AI sẽ tạo ra một lời bài hát khoảng 1 phút để đưa tin. Sản phẩm cuối cùng là “ca khúc dự báo thời tiết của AI” đã tạo được sự tò mò và thích thú cho khán giả.

Gần đây, với khả năng render video của AI, các sản phẩm báo chí cũng có thể tạo ra những thước phim sinh động, ví dụ như MC thời tiết với bối cảnh mưa gió chân thực, tạo cảm xúc mạnh mẽ cho người xem. Hay dùng AI tạo hình ảnh minh họa, biểu đồ, infographic.

Tuy nhiên, ông cho rằng các cơ quan báo chí cần đặt ra những quy tắc khi ứng dụng AI. “Chỉ nên sử dụng AI trong các nội dung mang tính tổng hợp thông tin, công nghệ, thời tiết… Các nội dung hàm ý chính trị, lịch sử, văn hóa mang tính quốc gia sẽ luôn do con người thực hiện, giữ vững giọng điệu chuyên nghiệp của người làm báo”, ông Ngô Trần Thịnh chia sẻ.

‘AI không thể tạo ra sự thật’

Cũng theo ông Ngô Trần Thịnh, trong bối cảnh AI ngày càng phát triển, nhiều người làm báo lo ngại về nguy cơ bị thay thế. Tuy nhiên, ông cho rằng AI khó có thể thay thế hoàn toàn nhà báo, đặc biệt những phóng viên thời sự, hiện trường.

“Chúng tôi khuyến nghị phóng viên sử dụng AI thoải mái. Bởi vì cho dù kịch bản 100% cho AI viết, phóng viên truyền hình vẫn phải chạy ra ngoài để phỏng vấn, quay phim cũng đi ghi nhận thực tế. Sản phẩm cuối cùng của truyền hình vẫn phải dựa trên thực tế, đảm bảo 85% nội dung là của con người. Điều này giúp loại bỏ rủi ro về đạo văn hay việc AI thay thế phóng viên”, ông Thịnh chia sẻ.

Còn vai trò của nhà báo, đặc biệt là phóng viên, vẫn là người tiên phong trong việc thu thập thông tin và tạo ra sự thật. “Dù AI có thể xử lý và tổng hợp thông tin nhanh chóng, nó không thể tạo ra sự thật” ông Thịnh khẳng định.

Ông lấy ví dụ, một sự kiện đang diễn ra tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (TP.HCM) cần được phóng viên ghi nhận trực tiếp, điều mà AI không thể tự làm. AI chỉ có thể xử lý thông tin sau khi phóng viên đã thu thập và đưa lên mạng.

Vì vậy, AI được coi là một công cụ để tăng năng suất và chất lượng. “AI mang lại cơ hội lớn cho những người làm báo sáng tạo và dám chấp nhận rủi ro”, ông Thịnh khẳng định.

Sự bùng nổ của AI trong sáng tạo nội dung

Theo TS Lê Duy Tân – giảng viên khoa công nghệ thông tin Trường đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TP.HCM), AI đang làm thay đổi sâu sắc diện mạo ngành sáng tạo nội dung đa phương tiện, với tốc độ phát triển chưa từng có. Hàng loạt công cụ như ChatGPT (GPT‑4o), Adobe Firefly, Google Veo 3… liên tục ra mắt, mang đến khả năng tạo hình ảnh, video, âm thanh chỉ từ một vài dòng mô tả, đồng thời mở ra trải nghiệm cá nhân hóa mạnh mẽ.

Riêng ChatGPT, chỉ trong tuần đầu tiên tích hợp tính năng tạo ảnh (tháng 3/2025), đã có hơn 130 triệu người dùng tạo ra 700 triệu hình ảnh. Trong khi đó, Adobe Firefly ghi nhận hơn 6,5 tỷ hình ảnh được tạo ra chỉ sau một năm hoạt động – minh chứng rõ nét cho sức hút của AI trong lĩnh vực sáng tạo nội dung và báo chí.

“Sự phát triển này không còn là một trào lưu nhất thời, mà đã trở thành xu hướng toàn cầu, giúp cá nhân, doanh nghiệp, tòa soạn tổ chức tiết kiệm thời gian, tối ưu chi phí và nâng cao chất lượng lẫn tính hấp dẫn của nội dung đa phương tiện”, TS Tân chia sẻ.

Tuy nhiên, TS Lê Duy Tân cho rằng đằng sau làn sóng sáng tạo bùng nổ này cũng là những lo ngại đáng kể. Công nghệ AI đang bị lợi dụng để tạo ra video, hình ảnh giả để thao túng dư luận, tăng nguy cơ lừa đảo. Đối với báo chí, nếu quá lạm dụng AI sẽ khiến nội dung sẽ dần bị “công nghiệp”, đánh mất bản sắc của người làm báo, gây nhàm chán cho người đọc.

“Đây là thách thức lớn đòi hỏi phải có sự phối hợp giữa công nghệ, pháp lý và giáo dục để đảm bảo AI phục vụ đúng mục đích là công cụ hỗ trợ con người, chứ không trở thành con dao hai lưỡi”, TS Tân khẳng định.