người bạn hay thử thách của nhà báo?

AI– sức mạnh và nguy cơ tiềm tàng

Hãy tưởng tượng, một tòa soạn truyền thống, nơi phóng viên và biên tập viên phải dành hàng giờ để tổng hợp dữ liệu, viết tin, bài với khối lượng công việc khổng lồ và áp lực về thời gian luôn đè nặng. Giờ đây, AI như một trợ thủ đắc lực, tự động hóa hàng loạt công việc lặp đi lặp lại, từ tổng hợp số liệu, phân tích dữ liệu đến viết các bản tin cơ bản.

Từ việc AI giúp tự động hóa soạn thảo bài viết, phân tích lượng dữ liệu khổng lồ đến khả năng cá nhân hóa trải nghiệm độc giả một cách tinh tế, Trí tuệ nhân tạo đang thổi luồng sinh khí mới, đưa báo chí bước vào thời đại “báo chí 4.0”.

Associated Press (AP) là một trong những minh chứng điển hình cho sự chuyển mình này. Họ đã áp dụng hệ thống AI Wordsmith, do Automated Insights phát triển để tự động tạo ra các bài báo tài chính hàng quý. Kết quả thật ấn tượng: AP tiết kiệm đến 20.000 giờ lao động mỗi năm và tăng số lượng bài viết phân phối lên gấp 5 lần. Câu chuyện của AP cho thấy, AI không chỉ làm tăng hiệu suất, mà còn giúp các tòa soạn mở rộng phạm vi đưa tin và đa dạng hóa nội dung.

Theo Giám đốc Nền tảng VNPT GenerativeAI (Tập đoàn VNPT) Lê Anh Văn, trên thế giới, có 56% đơn vị xuất bản báo chí xem tự động hóa hậu trường là ứng dụng AI quan trọng nhất trong năm 2024; có 45% đài truyền hình sử dụng AI để cá nhân hóa nội dung; có 53% áp dụng AI cho dịch vụ phụ đề và chú thích tự động.

Tại Việt Nam, thị trường báo chí và truyền hình cũng không nằm ngoài xu thế. Hiện có khoảng 25% cơ quan báo chí ứng dụng AI trong hoạt động vận hành của tòa soạn, đặc biệt là khâu sản xuất tin tức. Có 35% phóng viên sử dụng các công cụ số (bao gồm AI) trong hoạt động tác nghiệp hằng ngày.

Nếu AI là “cánh tay đắc lực” giúp nâng cao hiệu quả, thì nó cũng là con dao 2 lưỡi đầy rủi ro với báo chí. Vấn đề đạo đức nghề nghiệp, sự thật trong thông tin và kiểm soát chất lượng nội dung – đang là những thách thức lớn nhất.

Không thể phủ nhận, AI giúp tạo ra tin tức nhanh, đa dạng, nhưng đồng thời, nó cũng có thể tạo ra những tin giả mạo, thông tin sai lệch cực kỳ tinh vi và lan truyền với tốc độ chóng mặt. Báo cáo của UNESCO năm 2024 cảnh báo, hơn 60% nội dung sai lệch xuất hiện trên các mạng xã hội, đều có liên quan hoặc được tạo ra bởi công nghệ AI.

Một ví dụ điển hình đó là vụ việc cuối năm 2023, tại một quốc gia châu Âu, khi một video deepfake về nhà lãnh đạo quốc gia bị phát tán rộng rãi, gây hoang mang dư luận. Video này, được nhóm hacker tạo ra bằng công nghệ AI, thổi bùng làn sóng tranh cãi, khiến các cơ quan truyền thông phải vất vả xác minh, phản bác thông tin sai lệch.

Sự kiện đó, là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về sức mạnh, cũng như nguy cơ tiềm tàng của AI, nếu không có sự kiểm soát nghiêm ngặt.

Không thể thay thế “trái tim và linh hồn”…

Báo chí – không chỉ là việc đưa tin, mà còn là quá trình phân tích, phản biện, cảm nhận sâu sắc về con người, xã hội và bối cảnh lịch sử – những thứ mà máy móc không thể “hiểu” và “thấu cảm”. Nhà báo chính là “trái tim và linh hồn” của báo chí, người đưa ra góc nhìn, chất liệu đạo đức, sự kiểm chứng cẩn trọng và tính nhân văn.

Để AI phát huy tối đa lợi ích mà không làm tổn hại đến giá trị báo chí, các cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng khung pháp lý minh bạch, rõ ràng. Những quy định này, phải bảo đảm trách nhiệm, minh bạch trong việc sản xuất, phân phối nội dung do AI tạo ra, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người đọc và nhà báo chân chính.

Ở nhiều quốc gia phát triển, vấn đề này đã được đặt ra nghiêm túc và có những hướng xử lý cụ thể. Việt Nam cũng đã có những bước tiến khi áp dụng “Đề án phát triển công nghệ AI trong truyền thông” và sửa đổi Luật An ninh mạng nhằm thích nghi với kỷ nguyên số.

Bên cạnh đó, công tác đào tạo nhân lực là không thể thiếu. Đội ngũ nhà báo cần được nâng cao kiến thức, hiểu biết về AI để sử dụng công nghệ một cách hiệu quả và kiểm soát chất lượng nội dung tốt hơn. Việc trang bị kỹ năng số không chỉ giúp nhà báo làm việc nhanh nhạy, mà còn là cách để bảo vệ bản sắc nghề nghiệp giữa cuộc cạnh tranh với công nghệ.

Khi công cuộc chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, trong đó có truyền thông, các cơ quan báo chí tại Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình phát triển như nguy cơ bị tấn công mạng, tác động bởi tin tức giả trên mạng xã hội, xu hướng cá nhân hóa trong tiếp nhận thông tin ngày càng cao, sự phát triển mạnh mẽ của báo chí đa phương tiện, tạo ra sự cạnh tranh gay gắt đối với hoạt động của báo chí truyền thống…

Đặc biệt, xu hướng hình thành các cơ quan truyền thông đa phương tiện – ngày càng trở nên phổ biến, cũng đặt ra những thách thức,  đòi hỏi các cơ quan báo chí cần đẩy mạnh chuyển đổi số, biến AI thành công cụ đắc lực để gia tăng sức mạnh, tiếp tục khẳng định vị thế trong giai đoạn phát triển mới.

Khẳng định xu hướng tất yếu cần ứng dụng AI trong hoạt động báo chí, các chuyên gia cho rằng: Các tòa soạn báo chí hiện đại có thể tích hợp AI vào các công đoạn như tự động hóa quy trình sản xuất nội dung, tăng tốc độ đưa tin, tùy biến nội dung theo người đọc, phát hiện tin giả…

Trong hoạt động tác nghiệp của phóng viên, nhà báo, có thể sử dụng AI để viết tin ngắn, phân tích báo cáo tài chính, khai thác dữ liệu mạng xã hội, phân tích hành vi đọc của độc giả để sản xuất tác phẩm báo chí phù hợp, biến bài viết thành podcast bằng AI giọng nói nhân tạo…

Như vậy, việc ứng dụng AI không chỉ thay đổi cách thức làm báo, mà còn hỗ trợ tương đối thuận tiện cho phóng viên, nhà báo tác nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan báo chí hiện đại.

Bên cạnh việc ứng dụng công nghệ, chúng ta cũng cần quan tâm đến đạo đức nghề nghiệp trong thời đại số. Nhà báo thời đại 4.0, phải làm chủ được công nghệ số để sử dụng hiệu quả công cụ AI, quyết định cách thức vận hành, kiểm soát và định hướng AI. Nếu biết tận dụng hợp lý, kết hợp tinh thần đổi mới sáng tạo, báo chí Việt Nam hoàn toàn có thể thích ứng linh hoạt và phát triển mạnh mẽ hơn trong thời đại 4.0.

Trí tuệ nhân tạo đã và đang tạo ra một cuộc cách mạng sâu sắc, mang lại những bước tiến vượt bậc về tự động hóa, cá nhân hóa và nâng cao hiệu quả làm việc cho ngành báo chí.

Tuy nhiên, chính những sức mạnh này cũng đồng thời đòi hỏi sự cảnh giác, tỉnh táo và kiểm soát chặt chẽ từ các phóng viên, nhà báo, cơ quan truyền thông và nhà quản lý.

Hà Trần