Cuộc đua trí tuệ nhân tạo toàn cầu

OpenAI cung cấp mã nguồn mở Trí tuệ nhân tạo

Việc OpenAI công bố mô hình mã nguồn mở được giới khởi nghiệp và cộng đồng phát triển đánh giá tích cực. Nhiều nhà phát triển nhỏ, đặc biệt trong các lĩnh vực yêu cầu bảo mật dữ liệu như y tế, tài chính, có thể tinh chỉnh và triển khai mô hình trí tuệ nhân tạo nội bộ mà không cần phụ thuộc vào hạ tầng đám mây.

Tuy vậy, cũng có ý kiến cho rằng các mô hình mở của OpenAI chưa thực sự vượt trội so với các sản phẩm tương tự hiện có của Meta, Deepseek hay Mistral.

Giới đầu tư và các nhà sản xuất phần cứng thì nhìn nhận động thái này như nước cờ chiến lược. Các mô hình mở của OpenAI được tối ưu để chạy trên phần cứng như Laptop cá nhân sẽ giúp mở rộng thị trường AI tới tệp người dùng phổ thông.

Quốc gia nào đang dẫn đầu?

Trong thế giới công nghệ, từ “mã nguồn mở” gợi lên hình ảnh của tự do sáng tạo, cộng đồng chia sẻ, những đột phá không bị giam cầm bởi lợi nhuận. Nhưng khi các siêu cường như Mỹ và Trung Quốc cùng tuyên bố “mở mã AI”, thì vấn đề được quan tâm thực sự không phải là ai đang mở, mà là ai đang dẫn dắt thế giới qua thứ mà họ mở ra.

Không sai khi nói rằng trí tuệ nhân tạo đang định hình lại trật tự công nghệ toàn cầu. Trong cuộc cạnh tranh công nghệ được ví như “cuộc đua thế kỷ”, các quốc gia lớn đang đẩy mạnh đầu tư, hợp tác và ban hành chính sách để khẳng định vị trí dẫn đầu trong lĩnh vực AI.

Tại Hội nghị Trí tuệ Nhân tạo Thế giới 2025 vừa diễn ra ở Thượng Hải cuối tháng 7, Trung Quốc tiếp tục khẳng định vai trò nổi bật trong việc phát triển công nghệ AI và xây dựng bộ khung quản trị toàn cầu.

Ông Robert Wortham – Giám đốc điều hành, Hiệp hội Quản trị AI Quốc tế cho biết: “Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong quản trị AI toàn cầu, với tiềm lực công nghệ mạnh và nhiều chuyên gia phát triển các sản phẩm, dịch vụ tiên tiến. Vì vậy, thật cần thiết khi Trung Quốc tham gia trung tâm vào quá trình này, cùng với EU, Mỹ và các bên khác”.

Hội nghị thu hút hơn 800 doanh nghiệp đến từ 128 quốc gia và vùng lãnh thổ, đồng thời ghi nhận sự ra mắt của Sáng kiến Hợp tác AI Nguồn mở Quốc tế mà Trung Quốc là người dẫn dắt. Bên cạnh việc thúc đẩy phát triển, Trung Quốc cũng được đánh giá là đối tác tích cực trong việc chuyển giao công nghệ AI tới các nước đang phát triển.

Ông Andre Picoli Agatte – Giám đốc thị trường công và doanh nghiệp Serpro, Brasil cho hay: “Tôi đến đây vì Trung Quốc là hình mẫu phát triển công nghệ đối với chúng tôi. Họ có thể giúp chúng tôi đạt tới trình độ công nghệ cao, đặc biệt trong việc ứng dụng AI vào mô hình đô thị thông minh”.

Theo Bảng xếp hạng AI toàn cầu – công cụ đo lường năng lực AI của các quốc gia thông qua 42 chỉ số như nghiên cứu, đầu tư tư nhân, và bằng sáng chế do Viện AI thuộc Đại học Stanford công bố, Mỹ, Anh và Trung Quốc là 3 quốc gia đứng đầu, tiếp theo là Ấn Độ và Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Ấn Độ và UAE cũng là hai quốc gia duy nhất thuộc Nam Bán cầu góp mặt trong top 10 hệ sinh thái AI.

Mỹ dẫn đầu về nghiên cứu cơ bản, hệ sinh thái startup và tầm ảnh hưởng toàn cầu – với các tên tuổi như OpenAI, Google DeepMind, Meta. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố AI là “ưu tiên không thể thương lượng” của chính quyền hiện tại.

“Sứ mệnh của nước Mỹ là dẫn đầu trong mọi ngành công nghiệp và mọi công nghệ, bao gồm cả trí tuệ nhân tạo. Và chúng ta đang dẫn trước Trung Quốc. Chúng ta có chip mạnh, có nền tảng vững và sẽ duy trì vị thế dẫn đầu”, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói.

Trong khi đó, châu Âu thể hiện cách tiếp cận thận trọng hơn. EU không chạy theo cuộc đua tốc độ, mà hướng đến “AI đáng tin cậy” – châu Âu là nơi đầu tiên trên thế giới ban hành Đạo luật AI (AI Act), buộc các mô hình lớn phải tuân thủ quy tắc đạo đức, bảo vệ quyền riêng tư. Nhưng các nhà lãnh đạo châu Âu cho rằng, cần bứt phá để không bị rơi vào cảnh tụt hậu.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết: “Anh và Pháp là hai quốc gia dẫn đầu ở châu Âu. Nhưng hãy thừa nhận thực tế: chúng ta đang tụt lại phía sau Mỹ và Trung Quốc. Câu hỏi lớn là làm thế nào để tham gia cuộc cạnh tranh này mà không bị phụ thuộc hoàn toàn vào họ”.

Câu hỏi “quốc gia nào đang dẫn đầu đường đua trí tuệ nhân tạo?” đến nay vẫn chưa có câu trả lời tuyệt đối. Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chưa từng thấy, vị trí dẫn đầu có thể thay đổi không ngừng – phụ thuộc vào tốc độ đổi mới, nền tảng công nghệ lõi và những khoản đầu tư khổng lồ.

Cạnh tranh Mỹ – Trung Quốc về quyền lực AI

Các cường quốc không chỉ cạnh tranh để có trí tuệ nhân tạo mạnh nhất, mà còn để trở thành người viết ra ngôn ngữ chung của thời đại số. Trong thời gian này, cuộc đua về quyền lực mềm trí tuệ nhân tạo có hai đối thủ chủ yếu, Mỹ và Trung Quốc.

Với Mỹ, quyền lực mềm trí tuệ nhân tạo thể hiện qua việc các mô hình như Chat GPT, Claude hay Gemini đang được tích hợp trong hàng loạt sản phẩm quốc tế – từ giáo dục, dịch vụ khách hàng đến y tế. Việc sử dụng chat GPT của OpenAI không chỉ là hợp tác kỹ thuật, mà là tiếp nhận cả cách tư duy, ngôn ngữ và văn hóa gốc Mỹ.

Chiến lược của Mỹ không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn ở việc kiểm soát chuỗi cung ứng chip, dữ liệu và năng lượng.

Thêm vào đó, Mỹ đang tài trợ cho các sáng kiến trí tuệ nhân tạo mã mở ở nhiều nước, từ dự án “AI for Global Good” đến việc đào tạo kỹ sư trí tuệ nhân tạo ở châu Phi, Đông Nam Á. Đây là chiến lược điển hình của quyền lực mềm – không ép buộc, mà hấp dẫn.

Trung Quốc thì dùng trí tuệ nhân tạo như một phần trong gói “xuất khẩu mô hình quản trị” từ hệ thống camera giám sát thông minh, đến các nền tảng nhận diện tiếng nói, chấm điểm công dân số. Các sản phẩm trí tuệ nhân tạo Trung Quốc được triển khai ở nhiều nước đang phát triển thông qua Sáng kiến Vành đai – Con đường kỹ thuật số.

Ông Jason Slater – Trưởng bộ phận Chuyển đổi số, Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc cho biết: “Tại Ethiopia, chúng tôi phối hợp với Trung Quốc thành lập trung tâm đổi mới AI. Họ hỗ trợ công nghệ, đào tạo nhân lực và xây dựng hệ sinh thái sáng tạo tại địa phương”.

Thay vì phụ thuộc vào ngôn ngữ và văn hóa Mỹ, Trung Quốc đang phát triển các mô hình AI hiểu tiếng Arab, tiếng Swahili hay tiếng Khmer – nhằm mở rộng ảnh hưởng tại châu Phi, Nam Á và Đông Nam Á.

Bà Nishtha Mehta – Nhà sáng lập kiêm cố vấn điều hành Collab Central Consulting cho biết: “Trung Quốc tổ chức các diễn đàn trí tuệ nhân tạo rất quốc tế. Hơn 70% phiên thảo luận tại Hội nghị Trí tuệ Nhân tạo Thế giới 2025 dùng tiếng Anh. Đây không còn là cuộc chơi nội địa, mà là lời mời hợp tác toàn cầu”.

Khi trí tuệ nhân tạo không còn là câu chuyện công nghệ thuần túy, cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc đang từng bước định hình lại tương lai quản trị toàn cầu – nơi dữ liệu, thuật toán trở thành vũ khí mềm của thế kỷ 21.

Đa dạng ứng dụng AI

Trong lúc các cường quốc AI đang chạy đua để giành vị trí dẫn đầu thì ở các nước khác, trí tuệ nhân tạo đang len lỏi vào từng góc đời sống. Từ sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi cho tới hỗ trợ người yếu thế, những giải pháp thông minh ứng dụng trí tuệ nhân tạo đang giúp nâng cao năng suất, giảm rủi ro và mở ra cơ hội tiếp cận tri thức, thị trường cho nhiều cộng đồng trên khắp thế giới.

Tại bang Karnataka, Ấn Độ, mỗi buổi sáng, ông R. Murali bắt đầu ngày làm việc không phải bằng việc ra đồng ngay, mà là mở ứng dụng Fasal trên Điện thoại để kiểm tra xem vườn lựu của mình có cần tưới nước, bón phân hay phòng trừ sâu bệnh. Với ông, đây đã trở thành một thói quen “giống như cầu nguyện mỗi ngày”.

Ông R. Murali nói: “Chúng tôi nhận được dự báo thời tiết rất hữu ích. Kiểm soát được nước, phân bón, thuốc trừ sâu và thời tiết, tất cả nhờ thiết bị Fasal – nên năng suất vụ mùa được đảm bảo. Thậm chí, nhờ Fasal, chúng tôi còn tăng 40% lợi nhuận”.

Trong khi đó, BeePrecise phát triển thiết bị giám sát nhiệt độ, độ ẩm và âm thanh tổ ong, giúp phát hiện sớm nguy cơ từ côn trùng xâm nhập, nâng cao chất lượng mật ong.

Bà Rishina Kuruvilla – Người sáng lập BeePrecise cho biết: “Nếu nhiệt độ tổ ong tăng, đó có thể là dấu hiệu ong đang chống lại kẻ xâm nhập. Nhờ hệ thống, chúng tôi biết sớm và xử lý kịp thời”.

Cách Ấn Độ hơn 5.000 km, tại Kenya, cộng đồng người khiếm thính cũng đang nhận được sự trợ giúp từ AI. Công ty Signvrse đã phát triển ứng dụng dùng công nghệ ghi chuyển động và trí tuệ nhân tạo để chuyển lời nói và văn bản thành ngôn ngữ ký hiệu Kenya qua một avatar 3D tên Ava.

Anh Elly Savatia – Nhà sáng lập Signvrse cho biết: “Bất cứ điều gì có tính chất lặp đi lặp lại, chúng tôi tập trung vào tự động hóa và cung cấp phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu bằng cách sử dụng ghi chuyển động AI và các nhân vật kỹ thuật số tự động”.

Ứng dụng đang được phát triển để thích ứng với nhiều vùng miền ở Kenya, cũng như giúp người muốn học ngôn ngữ ký hiệu dễ dàng hơn và hơn hết là miễn phí.

“Chúng tôi tìm cách bảo đảm giải pháp của mình có thể sử dụng ở cả những vùng có phương ngữ khác nhau. Với hạ tầng thu thập dữ liệu ngôn ngữ ký hiệu hiện tại, chúng tôi có thể triển khai nhanh hơn. Phương pháp hợp tác chặt chẽ với cộng đồng người khiếm thính và các tổ chức hiện có giúp chúng tôi nhân rộng mô hình này sang nhiều quốc gia và khu vực khác”, anh Elly Savatia – Nhà sáng lập Signvrse cho hay.

Trí tuệ nhân tạo đang âm thầm len lỏi vào những góc đời sống tưởng chừng ít liên quan đến công nghệ cao. Sự hiện diện này không chỉ nâng cao năng suất lao động, giảm rủi ro mà còn mở ra cơ hội để các cộng đồng ở những nơi xa trung tâm kinh tế – công nghệ tiếp cận các giải pháp hiện đại, rút ngắn khoảng cách phát triển. Nhưng để công nghệ lan tỏa, cần nhiều hơn sự hỗ trợ về vốn, hạ tầng và đào tạo kỹ năng số.