Công nghệ AI – dấu chấm hết cho nghề diễn viên lồng tiếng

Việc sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra giọng nói nhân tạo – hay còn gọi là “voice cloning” và “text-to-speech” (TTS) – đã phát triển nhanh chóng trong những năm gần đây. Công nghệ này có thể bắt chước giọng nói, ngữ điệu và thậm chí âm điệu riêng biệt của một người chỉ từ một đoạn âm thanh ngắn. Điều này đặt ra mối lo ngại lớn cho nghề diễn viên lồng tiếng, xét bối cảnh ngành công nghiệp giải trí đang toàn cầu hóa, các nền tảng streaming đa ngôn ngữ như Netflix và phim hoạt hình bùng nổ.

Từng là một nghề khó thay thế

Trước đây, vai trò của diễn viên lồng tiếng rất quan trọng trong việc truyền tải tính cách nhân vật, đặc biệt ở mảng phim điện ảnh và truyền hình. Thị trường này từng an toàn vì đòi hỏi khả năng biểu cảm cao và tính sáng tạo.

Diễn viên lồng tiếng đảm nhiệm việc “thay giọng” cho nhân vật nước ngoài trong phim nhập khẩu, giúp khán giả nội địa tiếp nhận dễ dàng hơn. Trong khi đó, đối với phim hoạt hình, giọng lồng tiếng gần như là “linh hồn” của nhân vật. Một nhân vật hoạt hình không thể sống động nếu thiếu chất giọng đặc trưng và cách diễn đạt cảm xúc của diễn viên. Không chỉ vậy, các dự án có kinh phí lớn còn mời những diễn viên hạng A lồng tiếng với mức trả thù lao hậu hĩnh. Ví dụ, Cameron Diaz từng nhận được 10 triệu USD để lồng tiếng cho nhân vật Fiona trong phim Shrek 2 (2004) hay Tom Hanks đã mang về từ 15 – 20 triệu USD cho phim Toy Story 3 (2010).

Ở lĩnh vực quảng cáo và trò chơi điện tử, giọng lồng tiếng góp phần tạo nên cảm xúc, sự tin tưởng và kích thích trí tưởng tượng. Điều này được xem là tối quan trọng đối với trải nghiệm của người nghe.

Không phải tên tuổi lớn, các diễn viên lồng tiếng chuyên nghiệp tại Hollywood vẫn nhận được một khoản thu nhập tốt dựa trên quy định của SAG-AFTRA (Công đoàn diễn viên Mỹ). Nổi bật nhất, có thể kể đến các diễn viên lồng tiếng cho phim hoạt hình đình đám The Simpsons. Họ không quá nổi tiếng nhưng đã làm tốt vai trò của mình nên đã thương lượng được mức 400.000 – 500.000 USD mỗi tập cho các mùa sau này (tương tự sao truyền hình hạng A).

Theo trang SalaryExplorer, mức thu nhập của các diễn viên lồng tiếng tại Việt Nam tùy thuộc khá nhiều vào kinh nghiệm. Hoạt động càng lâu thù lao càng tốt. Những nhân tố nổi bật như Nguyễn Đông Quân hoặc Trung Châu có thể nhận hơn 20 triệu đồng cho một hợp đồng quảng cáo. Việc các kênh truyền hình nhập khẩu nhiều phim dài tập Ấn Độ và Trung Quốc cũng tạo thêm cơ hội cho diễn viên lồng tiếng. Mặc dù vậy, xét mặt bằng chung thì nhu nhập của diễn viên lồng tiếng ở Việt Nam chỉ ở mức bình thường so với các nghề khác.

Sự đe dọa từ AI

Công nghệ AI hiện nay đã được chứng minh là mối đe dọa mang tính sống còn cho nghề lồng tiếng. Chất lượng mô hình tổng hợp giọng nói tăng nhanh chỉ sau vài năm ngắn ngủi: giọng mượt, ngữ điệu tự nhiên hơn, tốc độ tạo bản thu nhanh, dễ thử đúng – sai với hàng chục phương án và quan trọng nhất là giá thành rẻ hơn nhiều. Điều này đánh trúng các điểm yếu cố hữu của ngành: lịch thu kéo dài do nhiều yếu tố, chi phí studio, rào cản đa ngôn ngữ và sức khỏe diễn viên.

Chỉ với một văn bản, AI có thể nhanh chóng tạo thành giọng nói trong vài giây, không cần phòng thu, không cần trả tiền diễn viên. Một giọng AI cũng có thể “dịch” và “lồng” sang nhiều ngôn ngữ khác nhau. Ví dụ, một video gốc tiếng Việt có thể nhanh chóng có bản tiếng Anh, Nhật hoặc Trung Quốc với giọng nhân tạo khá tự nhiên.

Đặc biệt, tính năng “nhái giọng nói” (deepfake voice, cloning) có thể tạo ra “bản sao” giọng nói của bất kỳ diễn viên nào. Điều này giúp các hãng phim/nhà sản xuất game tiếp tục sử dụng giọng của diễn viên đã mất hoặc không còn khả năng nói trôi chảy. Nổi tiếng nhất là trường hợp của James Earl Jones. Khi Disney quyết định thực hiện phim “Obi-Wan Kenobi” vào năm 2022, nam diễn viên thủ giọng Darth Vader đã lớn tuổi và không còn khả năng thu âm tốt. Chính vì vậy, hãng Lucasfilm đã dùng AI (công ty Respeecher) để tái tạo giọng của ông nhưng vẫn trả phí bản quyền đầy đủ.

Bên cạnh phim ảnh và game, mọi ngành media khác cũng bắt đầu sử dụng AI để giảm thiểu tối đa chi phí: từ video quảng cáo, live-stream, e-learning, podcast cho đến sách nói.

Chỉ trong một thời gian ngắn, cơ hội việc làm của các diễn viên lồng tiếng bị giảm mạnh. Và kéo theo đó là sự phản kháng mạnh mẽ của lực lượng lao động này.

Hàng chục nghiệp đoàn và hiệp hội lồng tiếng toàn cầu đã cùng sáng lập liên minh “United Voice Artists” và khởi động chiến dịch với khẩu hiệu “Đừng cướp giọng nói của chúng tôi” để chống lại việc sử dụng AI sao chép giọng nói không xin phép. Tại Pháp, chiến dịch #TouchePasMaVF (tạm dịch: “Đừng động đến phiên bản tiếng Pháp của tôi”) đã được khởi động để kêu gọi chính phủ đưa lồng tiếng vào “ngoại lệ văn hóa” – nhằm ngăn AI thay thế công việc của họ. Việc tương tự cũng diễn ra ở Đức, Ý, Ấn Độ và nhiều quốc gia khác.

Tại Mỹ, SAG-AFTRA đã đệ đơn kiện lên chính phủ với cáo buộc vi phạm quy định lao động liên quan đến việc sử dụng AI để tái tạo giọng nói Darth Vader trong trò chơi “Fortnite” mà không thông báo hay thương lượng. Hệ quả là đã diễn ra một cuộc đình công của các diễn viên trò chơi điện tử kéo dài gần một năm. Cuối cùng, vào tháng 6.2025, một thỏa thuận lịch sử đã được ký kết: công nghệ AI chỉ được sử dụng nếu có sự đồng ý rõ ràng, minh bạch về mức phí, thời hạn và quyền huỷ bỏ; đồng thời cấm công ty tạo mô hình kỹ thuật số từ các tác phẩm không nằm trong hợp đồng hiện hành. Thỏa thuận này được hàng loạt studio trò chơi như Activision, EA và WB Games chấp nhận, đánh dấu một bước tiến tiêu biểu trong việc bảo vệ diễn viên trước AI.

Tại Việt Nam, một số diễn viên lồng tiếng – đặc biệt là lĩnh vực thuyết minh phim truyền hình, phim lẻ chiếu mạng – đã bày tỏ quan ngại trên mạng xã hội rằng AI có thể xóa bỏ nghề của họ với giá rẻ và sự tiện lợi. Họ cũng đã bắt đầu để ý nhiều hơn đến các điều khoản trong hợp đồng để không chịu thiệt. Ví dụ như “quyền được sử dụng giọng nói mãi mãi, ở mọi định dạng”. Tuy chưa có sự thống nhất toàn ngành do thiếu liên đoàn hoặc liên minh chính thức, nhưng các diễn viên lồng tiếng ở Việt Nam đã có xu hướng tự bảo vệ bằng pháp lý ở tư cách cá nhân.

Tương lai nào cho diễn viên lồng tiếng?

Một số phân tích chỉ ra AI thường thiếu biểu cảm tự nhiên, nhịp nghỉ, ngữ điệu tinh tế; khó thể hiện cảm xúc sâu sắc và khó chỉnh sửa theo chỉ đạo của đạo diễn. Kristen DiMercurio – người được gọi vui là “Bluetooth Lady” vì lồng tiếng cho các thiết bị công nghệ – cho biết khi AI dấn sâu vào lĩnh vực của cô, nhiều hợp đồng quảng cáo mất đi. Tuy nhiên, cô đã tìm được vị trí riêng trong lĩnh vực sách nói và podcast – nơi giọng người vẫn giữ vai trò không thể thay thế vì tính cá nhân hóa và cảm xúc tinh tế. Lúc này, giọng nói của diễn viên sẽ trở thành sản phẩm cao cấp và riêng biệt.

Chắc chắn, AI đã có tác động lớn đến các diễn viên lồng tiếng. Thế nhưng, họ có thể tự thay đổi chính mình để thích nghi và cùng với các nhà làm luật xây dựng một sân chơi công bằng. Lúc này, đòi hỏi nghiệp vụ có thể cao hơn nhưng sẽ không mất nghề mà các diễn viên lồng tiếng sẽ hóa thân thành những “nghệ nhân giọng nói”, đem lại sự khác biệt mà AI không thể sao chép được.