Cơ hội bứt phá cho ngành nhôm trong nước

Duy trì đà phát triển nhưng vẫn còn thách thức

Những năm gần đây, ngành nhôm thanh định hình đã có bước tiến dài. Theo Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam (VAA), số lượng nhà máy, quy mô sản xuất và tổng sản lượng đều tăng mạnh. Năm 2024, tổng sản lượng đạt gần 1,5 triệu tấn, tương đương 4,2 tỷ USD, tăng 14,5% so với 2023. Nhôm định hình chiếm 43,3%, nhôm tái chế 16,7%, còn lại là các loại khác. Giá trị xuất khẩu năm 2023 đạt 2,15 tỷ USD, và quy mô thị trường năm 2025 dự kiến sẽ lên tới 4,53 tỷ USD. Những con số này cho thấy dư địa tăng trưởng của ngành vẫn còn rất lớn.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, ngành nhôm vẫn còn gặp nhiều khó khăn, nghịch lý. Doanh nghiệp nội địa chỉ đóng góp 20% giá trị xuất khẩu nhôm, phần lớn thị phần rơi vào tay doanh nghiệp FDI. Đặc biệt, từ tháng 6/2025, Hoa Kỳ nâng thuế xuất khẩu nhôm từ 23% lên 50%, biến thị trường lớn nhất của Việt Nam trở thành “cửa hẹp”. Các rào cản phi thuế quan, quy định về môi trường, nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại từ Mỹ, EU, Nhật Bản, Úc đang buộc doanh nghiệp nhôm Việt phải dè dặt khi mở rộng đầu tư.

Ngành nhôm thanh định hình đã có bước tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Ảnh minh họa

Đại diện Công ty CP EuroHa, chỉ ra một loạt điểm yếu: Thiếu vốn, nhân lực kỹ thuật cao, công nghệ luyện kim hiện đại, sản phẩm chất lượng cao chưa nhiều. Công đoạn điện phân nhôm vốn là khâu then chốt vẫn chưa tự chủ, trong khi 100% nguyên liệu sơ cấp phải nhập khẩu. “Áp lực chuyển đổi xanh, ESG đang đè nặng lên vai doanh nghiệp, nhưng hướng dẫn cụ thể, nguồn vốn và nhân lực cho lĩnh vực này đều thiếu”, đại diện Công ty CP EuroHa nhấn mạnh.

Càng khó khăn hơn khi công suất trong nước nhiều năm rơi vào tình trạng dư thừa. Thị trường bất động sản trầm lắng, nhu cầu nhôm xây dựng sụt giảm. Trong khi đó, chi phí đầu vào leo thang khiến nhiều doanh nghiệp không còn lãi. Có thể nói, ngành nhôm đang chịu áp lực “kép” từ biến động quốc tế và từ những hạn chế nội tại.

Kỳ vọng vào công tác xúc tiến thương mại

Trong bối cảnh ấy, vai trò của xúc tiến thương mại và chính sách hỗ trợ càng trở nên cấp thiết. Ông Vũ Văn Phụ, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VAA, kiến nghị: “Cần giảm thuế giá trị gia tăng, giảm thuế xuất khẩu 5%, hỗ trợ tín dụng xanh, hướng dẫn thực hành ESG, đồng thời mở rộng thị trường trong và ngoài nước”. Theo ông, chỉ khi doanh nghiệp ổn định chất lượng, xây dựng thương hiệu nhôm Việt thì mới có thể thay thế hàng nhập khẩu và nâng cao sức cạnh tranh.

Ở góc độ quản lý, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), cho rằng, áp lực từ việc tăng thuế từ các thị trường nhập khẩu cũng là cơ hội để ngành nhôm cải tổ toàn diện. “Nếu không thay đổi sớm, rất khó để nâng cao năng lực cạnh tranh trên cả thị trường trong nước và quốc tế”, ông Phú khẳng định. Ông nhấn mạnh Việt Nam có lợi thế lớn về tài nguyên boxit, chi phí điện thấp hơn nhiều so với khu vực. Đây chính là cơ sở để phát triển ngành luyện nhôm trong dài hạn.

Doanh nghiệp ngành nhôm thanh định hình mong muốn được hỗ trợ hiều hơn nữa trong xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường. Ảnh minh họa

Điểm quan trọng, theo lãnh đạo Cục Xúc tiến thương mại là phải đẩy mạnh xúc tiến thương mại một cách thực chất. “Tham gia hội chợ, triển lãm gần như là bắt buộc để tìm hiểu xu hướng, tìm kiếm đối tác, nhận chuyển giao công nghệ. Cục Xúc tiến thương mại sẽ phối hợp với VAA để hỗ trợ doanh nghiệp ngành nhôm tham gia hiệu quả hơn”, ông Vũ Bá Phú nói.

Không chỉ dừng lại ở hỗ trợ thị trường, nhiều ý kiến còn nhấn mạnh sự cần thiết của liên kết doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đề xuất thí điểm thành lập Liên minh ngành Nhôm Việt Nam và thế giới (VAW). Liên minh này sẽ tập trung vốn, công nghệ, nhân lực, đồng thời chia sẻ thông tin, giảm thiểu rủi ro. Việc thí điểm thành lập VAW sẽ là bước đi chiến lược để ngành nhôm Việt Nam khẳng định vị thế trên bản đồ thế giới.

Cơ hội cho ngành nhôm vẫn rất lớn khi nhu cầu toàn cầu dự báo tăng 25% đến năm 2030, nhôm xây dựng sẽ có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong giai đoạn 2024-2029 và hàng loạt hiệp định thương mại đã mở ra cánh cửa rộng.

Trong nước, Chính phủ đã đặt ra nhiều mục tiêu lớn và ngắn hạn về phát triển hạ tầng giao thông. Trong đó đến cuối năm 2025 vượt mục tiêu 3.000 km cao tốc, hoàn thành gần 2.000 km đường ven biển, cơ bản hoàn thành sân bay Long Thành. Đây là cơ hội rất tốt cho ngành nhôm và nhôm thanh định hình tận dụng để mở rộng thị trường trong nước.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, để biến cơ hội thành lợi thế thực sự, doanh nghiệp không thể chỉ chờ đợi chính sách ưu đãi. Vấn đề cốt lõi vẫn là năng lực nội tại. Không ai khác, chính doanh nghiệp phải chủ động đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, đào tạo nhân lực kỹ thuật cao. Chính sách thuế hay hỗ trợ xúc tiến thương mại chỉ phát huy tác dụng khi doanh nghiệp có đủ bản lĩnh để tận dụng.

Ngành nhôm đang đứng trước nhiều cơ hội để “lớn nhanh”, đồng thời bước vào cuộc chơi lớn với thương hiệu, công nghệ và chuỗi giá trị riêng. Và để làm được điều này, xúc tiến thương mại không chỉ là “hoạt động đối ngoại” mà còn được kỳ vọng trở thành động lực chiến lược, gắn liền với tái cấu trúc ngành.