Các cơ quan báo chí đừng ngần ngại và cũng đừng chờ đợi cơ quan quản lý

Vấn đề vi phạm bản quyền báo chí khi ứng dụng AI cũng cần bàn tới. AI rất giỏi khi có thể gợi ý những tiêu đề rất hút người đọc và trong quá trình sử dụng AI như vậy liệu có xâm phạm quyền riêng tư của người này, người kia không? Hoặc chúng ta chụp được một bức ảnh nhưng AI lại tạo ra một bức ảnh hấp dẫn, thu hút người dùng hơn và hiệu quả hơn nhưng bức ảnh đó có thể lấy từ rất nhiều nguồn khác nhau. Chúng ta xử lý được hay không?

PV: Rủi ro có vẻ nhiều hơn những hiệu quả thực tế, thưa ông?

Ông Lê Quốc Minh: Không hẳn là như vậy. Tôi nghĩ hết sức đơn giản là việc AI giúp chúng ta viết bài, giúp tạo ra một bức ảnh, một đoạn clip mới chỉ là phần nổi của câu chuyện sử dụng AI thôi. Còn nhiều khả năng của AI khác mà tôi thấy rằng nhiều cơ quan báo chí Việt Nam chưa tính tới. Ví dụ, sử dụng một hệ thống AI để cá nhân hoá nội dung (personalization) để nắm bắt nhu cầu một người đọc khi truy cập trang báo. Nếu người đọc thích đọc tin tức thể thao thì gợi ý nội dung thể thao theo nhu cầu của người đó. Một người khác thích đọc tin chính trị thì lại nên gợi ý những thông tin chính trị. Đó chính là cách sử dụng hiệu quả công cụ AI. Tuy nhiên, cơ quan báo chí chưa nghĩ đến chuyện đó mà mới chỉ loay hoay câu chuyện AI viết hộ tin, bài…

Hay việc phân tích người đọc. Các hệ thống phân tích người đọc càng sử dụng AI sâu thì có thể phân tích kỹ về một nội dung hay thói quen của người đọc để xác định giờ nào tăng tần suất tin bài, giờ nào thì giảm. Hay nắm bắt được độc giả nước ngoài (cụ thể là ở khu vực địa lý nào) hay truy cập đọc báo để có cách thức cung cấp thông tin phù hợp, bắt đúng nhịp. Hoặc AI có thể giúp một số cơ quan báo chí tạo những bản tóm tắt bài viết dài dưới dạng những gạch đầu dòng để người đọc, nhất là người đọc trẻ tuổi, người không có thời gian nắm bắt, lướt rất nhanh những câu chuyện. Nếu có nhu cầu nhiều hơn, bạn đọc sẽ đọc kỹ bài vào thời điểm thích hợp. Đấy là những công năng rất là hiệu quả của việc ứng dụng AI mà có thể chưa ai nghĩ đến.

Việc nhìn nhận ứng dụng AI vào các toà soạn cần mở rộng hơn để thấy được toàn bộ khả năng mà AI có thể mang lại thay vì chỉ bó hẹp một vài tính năng mà đang là “thời trang”, là “mốt”.

PV: Như vậy, ông có lạc quan về việc áp dụng AI trong báo chí sẽ góp phần phát triển báo chí Việt Nam cả về chất lượng cũng như là về các tiêu chuẩn liên quan?

Ông Lê Quốc Minh: Trước hết phải khẳng định việc ứng dụng AI là trào lưu không thể đảo ngược. Cơ quan báo chí nào thì cũng sẽ phải ứng dụng công nghệ rất nhiều và AI là công nghệ tiên tiến có thể hỗ trợ hoạt động báo chí cho nên không bàn chuyện “dùng hay không dùng” nữa.

Chắc chắn là phải ứng dụng AI, chỉ có điều là ứng dụng thế nào và mức độ nào thì phù hợp với từng cơ quan báo chí. Không có một tiêu chuẩn chung, không có tiêu chí chung rằng cơ quan báo chí phải dùng công cụ AI này, cơ quan truyền hình, phát thanh phải dùng công cụ AI kia. Tờ báo này mong muốn sử dụng AI vào việc theo dõi người dùng, tờ báo kia lại muốn sử dụng vào việc phát hiện thông tin, tờ báo khác nữa lại muốn sử dụng AI để tăng mức độ lan tỏa. Đấy là nhu cầu của mỗi cơ quan báo chí, rất khó để đưa ra một mô hình chung mà phải căn cứ vào định hướng, nguồn lực của từng cơ quan báo chí.

Hay có những cơ quan báo chí nhiều nguồn lực nhưng lại đầu tư hệ thống CNTT sai chưa chắc đã hiệu quả. Hoặc là có những cơ quan báo chí nhỏ nhưng cứ “gồng lên” để đầu tư những hệ thống lớn cũng chưa chắc đã thành công. Có những cơ quan báo chí dám mạnh dạn đầu tư vào 1 – 2 công cụ mà phát huy hiệu quả thì hơn là những cơ quan đầu tư dàn trải vào nhiều loại công cụ khác nhau.

Mỗi cơ quan báo chí phải đi tìm công cụ AI phù hợp để giúp vận hành hiệu quả nhất, tiết kiệm nhất. Tiết kiệm về mặt nhân sự, về mặt chi phí nhưng phải đảm bảo tính chính xác. Mất đi tính chính xác thì không còn là báo chí cách mạng nữa.

PV: Thực tế nhiều cơ quan báo chí hạn chế về nhân sự, nguồn lực, tài chính. Với tư cách là người đứng đầu một số cơ quan báo chí ứng dụng hiệu quả nhiều công nghệ mới, trong đó có AI vào hoạt động làm báo, ông có thể đưa ra lời khuyên nào không?

Ông Lê Quốc Minh: Những tập đoàn báo chí lớn hiện nay trên thế giới đi theo hướng media-tech có nghĩa là họ tự xây dựng đội ngũ công nghệ đủ lớn để không phụ thuộc vào các đối tác công nghệ và lớn đến mức độ là họ không chỉ tạo ra các hệ thống công nghệ để họ sử dụng mà còn đi bán lại công nghệ cho các cơ quan báo chí khác. Đây có thể nói là mô hình kiểm soát tuyệt đối mà đa số các cơ quan báo chí Việt Nam không thể với tới được cho nên chúng ta loại bỏ mô hình này.

Mô hình thứ hai là cơ quan báo chí có một đội ngũ nhân sự công nghệ nhất định nhưng vừa phải và đồng thời hợp tác với các đối tác công nghệ khác. Đây là mô hình khả thi hơn đối với các cơ quan báo chí có quy mô khá ở Việt Nam và thế giới. Nhưng số đông các cơ quan báo chí khác tại Việt Nam đều ở quy mô nhỏ nên việc xây dựng lực lượng công nghệ dù không đông là bất khả thi nên hướng đi là hợp tác với các đối tác công nghệ.

Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy mỗi cơ quan báo chí cần phải hợp tác với khoảng 2 – 3 đối tác công nghệ để an toàn. Thứ nhất, việc hợp tác này giúp cho cơ quan báo chí cùng một lúc quản lý “cuộc chơi” với nhiều đối tác công nghệ khác nhau. Hình thức này cũng giúp cơ quan báo chí tránh bị quá lệ thuộc vào một đơn vị để khi đơn vị này hoạt động không hiệu quả nữa, ngừng hoạt động ảnh hưởng tới hoạt động của cơ quan báo chí và cũng tránh bị gây sức ép do độc quyền. Kinh nghiệm là có 2 – 3 đối tác công nghệ và phân chia thành nhiều dự án công nghệ ở các lĩnh vực khác nhau để linh hoạt, chủ động. Các cơ quan báo chí nhỏ nên theo hình thức này.