Thay vì hỏi “Làm sao để giàu?”, hãy hỏi “Cái gì khiến tôi chắc chắn nghèo?”

Muốn kiếm 1 tỷ đầu tiên? Cách tốt nhất là đừng nghĩ về cách kiếm nó, hãy học cách tư duy “vô lý” của tỷ phú thần tượng Naval Ravikant.

Sáng nay tui ngồi quán cà phê quen, thấy anh chàng bên cạnh đang ghi chép gì đó rất nhiệt tình vào sổ tay. Tò mò lén nhìn qua, thấy ổng liệt kê cả chục cái “10 thói quen của người thành công”, “7 bí quyết làm giàu”, “5 cách tư duy của tỷ phú”… 

Nhìn mấy dòng chữ đó, tui chợt nghĩ đến câu nói của Naval Ravikant – idol của tui, founder của AngelList và là thiên thần đầu tư cho hàng trăm startup tỷ đô như Twitter, Uber – mà tui đọc được trong quyển The Almanack of Naval Ravikant. Ổng viết: “Success is mostly about not doing dumb things, rather than doing brilliant things” (Thành công chủ yếu là tránh làm những việc ngu ngốc, hơn là làm những việc xuất sắc).

Nghe trái ngược hẳn với những gì mình vẫn tin phải hông?

Hầu hết anh em đều nghĩ rằng để thành công (có tiền, có địa vị, có thương hiệu cá nhân), mình phải có những quyết định “thiên tài”, những nước đi “đột phá”, những chiến lược “xuất sắc”. Nhưng thực ra Naval lại khẳng định điều ngược lại: tránh được những quyết định ngớ ngẩn quan trọng hơn nhiều so với việc đưa ra những quyết định xuất sắc.

Khi cả thế giới đang chạy theo “công thức thành công”, tại sao Naval lại bảo chúng ta nên tránh “công thức thất bại”?

Có một câu chuyện mà Charlie Munger – đối tác suốt đời của Warren Buffett – từng kể. Trong buổi phát biểu tại trường đại học năm 1986, ổng không nói về “Làm thế nào để có cuộc đời hạnh phúc”, mà nói về “Làm thế nào để có cuộc đời bất hạnh”. 

Munger liệt kê ra hàng loạt cách chắc chắn dẫn đến thất bại: nghiện rượu, không đọc sách, ghen tị với người khác, không học từ sai lầm, không duy trì mối quan hệ tốt… Và kết luận của ổng đơn giản đến mức ai cũng hiểu: “Tránh tất cả những thứ này, bạn sẽ tự động có cuộc đời tốt hơn 90% người.”

Nghe có vẻ đơn giản phải hông? Nhưng đây chính là tư duy đảo ngược – Inversion Thinking – một mental model (mô hình tư duy) mạnh mẽ mà cả Naval và Munger đều áp dụng suốt sự nghiệp. 

Thay vì hỏi “Tui phải làm gì để thành công?”, hãy hỏi “Điều gì chắc chắn khiến tui thất bại?”. 

Giống như khi qua đường vậy. Thay vì nghĩ “Tui phải đi như thế nào cho nhanh?”, hãy nghĩ “Làm sao để không bị xe đụng?” – câu hỏi thứ hai sẽ giữ anh em sống sót lâu hơn nhiều đó.

Carl Jacobi – nhà toán học thiên tài người Đức thế kỷ 19 – có một câu nói nổi tiếng: “Invert, always invert” (Đảo ngược, luôn luôn đảo ngược). Ổng phát hiện ra rằng nhiều bài toán khó giải sẽ trở nên dễ dàng hơn khi ta giải ngược lại. Thay vì chứng minh “X là đúng”, ta chứng minh “không phải X là sai”. 

Cách nghĩ này không chỉ áp dụng trong toán học mà còn trong cuộc sống, trong kinh doanh, trong mọi quyết định quan trọng. Và quan trọng nhất, nó giúp anh em tránh được những cái bẫy mà 99% người khác đang mắc phải.

Nhưng vấn đề lớn nhất mà tui thấy ở anh em chúng ta là gì biết hem?
Là cứ thấy mọi người xung quanh làm gì, mình bắt chước làm theo mà không hề biết rằng con đường đó có dẫn mình đến thành công hay không. Cái này Naval gọi là “mimetic desire” (khát vọng bắt chước) – một khái niệm mà René Girard, triết gia người Pháp, đã phân tích trong quyển Things Hidden Since the Foundation of the World.

Nguy hiểm nhất không phải là đi sai đường, mà là đi theo đám đông trên con đường sai

Hãy tưởng tượng cảnh này nhé: Anh em thấy đồng nghiệp nghỉ việc đi bán bảo hiểm, kiếm được vài chục triệu tháng đầu. Rồi thấy bạn bè đi học thêm bằng MBA, sau đó lương tăng gấp đôi. Rồi thấy hàng xóm mở quán cà phê đông khách ầm ầm. 

Tự nhiên trong đầu anh em nảy ra ý nghĩ: “Ủa, vậy tao cũng nên làm vậy?”

Đây chính là cái bẫy mà Naval cảnh báo. Anh em chỉ nhìn thấy kết quả của người khác, nhưng không thấy được:
– Bạn bán bảo hiểm đó có network sẵn 500 người từ công ty cũ chưa?
– Người học MBA có công ty tài trợ toàn bộ học phí 1 tỷ và đảm bảo vị trí C-level sau khi tốt nghiệp hông?
– Quán cà phê đó nằm ở vị trí vàng mà gia đình người ta sở hữu từ 20 năm trước, không phải thuê?

Naval viết trong bài “How to Get Rich (without getting lucky)” (Làm giàu mà không cần may mắn) rằng: “Play iterated games. All returns in life come from compound interest over many turns of the game” (Chơi những trò chơi lặp lại nhiều lần. Mọi lợi nhuận trong đời đến từ lãi kép qua nhiều vòng chơi). 

Ổng nhấn mạnh rằng người ta chỉ thấy một nước cờ thành công, nhưng không thấy 1000 nước cờ chuẩn bị trước đó. Giống như anh em chỉ thấy người ta leo lên đỉnh núi, nhưng không thấy họ đã leo trượt bao nhiêu lần ở các ngọn núi nhỏ trước đó.

Áp dụng tư duy đảo ngược vào việc kiếm tiền: Thay vì hỏi “Làm sao để giàu?”, hãy hỏi “Cái gì khiến tôi chắc chắn nghèo?”

Để minh họa cho điều này, tui sẽ lấy ví dụ cụ thể mà anh em có thể áp dụng ngay:

Giả sử anh em muốn kiếm được 30 triệu/tháng. Câu hỏi thông thường: “Tui phải làm gì để đạt 30 triệu?”. Câu trả lời sẽ là: học thêm kỹ năng, tìm công việc mới, làm thêm side hustle, đầu tư chứng khoán… 

Nghe có vẻ đúng nhưng rất mơ hồ và đầy rẫy “hy vọng” phải hông?

Bây giờ đảo ngược lại: “Cái gì khiến tui chắc chắn KHÔNG BAO GIỜ đạt 30 triệu?”. 

Ủa, câu trả lời sẽ rõ ràng và cụ thể hơn nhiều luôn:
– Làm công việc có trần lương 15 triệu, không có cơ hội thăng tiến hay tăng lương theo năng lực
– Chi tiêu vượt thu nhập mỗi tháng, không có tiền dư để đầu tư học hỏi hay tích lũy
– Không xây dựng kỹ năng khan hiếm trên thị trường (cái gì ai cũng làm được thì lương thấp)
– Bỏ qua cơ hội networking và mở rộng mối quan hệ (80% cơ hội tốt đến từ network)
– Không dám thử nghiệm và chấp nhận rủi ro hợp lý (cứ mãi ở vùng an toàn)

Nhìn vào danh sách này, anh em sẽ thấy ngay: “Ơ, thì ra tao đang làm 3 trong 5 cái này mà!”. 

Và đây là điểm hay: việc tránh những cái này dễ dàng và cụ thể hơn nhiều so với việc “theo đuổi thành công” mơ hồ. Anh em không cần phải tìm ra “công thức bí mật”, mà chỉ cần dừng làm những thứ đang tự phá hoại mình thôi.

Thay vì lên kế hoạch “10 điều cần làm để tăng thu nhập”, anh em hãy thử liệt kê “5 điều đang ngăn cản thu nhập của tôi tăng” rồi loại bỏ chúng từng cái một. Hiệu quả sẽ nhanh hơn anh em tưởng đấy.

Đây chính là lý do Naval nhấn mạnh việc “avoid stupidity” (tránh sự ngu ngốc) hơn là “seek brilliance” (tìm kiếm sự xuất sắc). Trong podcast với Joe Rogan – một trong những podcast được nghe nhiều nhất thế giới với hơn 200 triệu lượt tải mỗi tháng – Naval nói: “I’m always asking myself: what stupid decisions am I making today that my future self will regret?” (Tôi luôn tự hỏi bản thân: quyết định ngu ngốc nào tôi đang đưa ra hôm nay mà bản thân tương lai sẽ hối hận?).

Câu hỏi này buộc ổng phải nhìn thẳng vào những mô hình tư duy sai, những giả định nguy hiểm đang ngầm điều khiển quyết định của mình. Đơn giản nhưng cực kỳ mạnh mẽ.

James Clear – tác giả của Atomic Habits, quyển sách bán hơn 15 triệu bản trên toàn thế giới – cũng có quan điểm tương tự. Ổng viết: “The best way to improve your life is not to add more good habits, but to remove bad ones” (Cách tốt nhất để cải thiện cuộc sống không phải là thêm nhiều thói quen tốt, mà là loại bỏ những thói quen xấu). 

Điều này hoàn toàn đồng nhất với tư duy đảo ngược: thay vì cố gắng thêm 10 thói quen tốt (rất khó duy trì), hãy loại bỏ 3 thói quen xấu đang phá hủy cuộc đời anh em (dễ dàng hơn và hiệu quả hơn nhiều).

Vậy câu hỏi đặt ra là: Trong sự nghiệp, trong kinh doanh, trong cuộc sống, những “quyết định ngu ngốc” nào anh em cần tránh?
Naval đưa ra một danh sách ngắn gọn nhưng cực kỳ sắc bén trong The Almanack of Naval Ravikant:

1. Làm việc với người mà anh em không tôn trọng

Nghiên cứu của Gallup năm 2023 với 142,000 nhân viên toàn cầu cho thấy: 70% sự hài lòng trong công việc đến từ mối quan hệ với đồng nghiệp và sếp, chỉ 30% đến từ lương và công việc. Nếu anh em không tôn trọng người mình làm cùng, đồng nghĩa với việc 70% thời gian làm việc của anh em sẽ đau khổ.

Thay vì chấp nhận làm việc với người mình không tôn trọng vì “lương cao” hay “vị trí tốt”, anh em hãy thử đặt câu hỏi: “5 năm nữa, tôi có muốn trở thành người giống sếp/đồng nghiệp hiện tại của mình không?”. Nếu câu trả lời là không, thì đó là dấu hiệu cần thay đổi.

2. Làm công việc mà anh em không tự hào kể với người khác

Nếu mỗi lần có người hỏi “anh làm nghề gì?”, anh em cảm thấy ngượng ngùng hoặc phải giải thích dài dòng để “bào chữa”, đó là dấu hiệu anh em đang ở sai chỗ. 

Warren Buffett có một quy tắc đơn giản: “If you wouldn’t be comfortable with something appearing on the front page of your local paper, don’t do it” (Nếu bạn không cảm thấy thoải mái khi điều gì đó xuất hiện trên trang nhất báo địa phương, đừng làm nó).

3. Đầu tư vào thứ anh em không hiểu

Đây là lỗi kinh điển mà tui thấy rất nhiều. Năm 2021, bao nhiêu anh em lao vào crypto, NFT, đầu tư chứng khoán penny stocks mà không hiểu gì về nó? Kết quả là mất trắng khi thị trường sụp đổ.

Peter Lynch – một trong những fund manager vĩ đại nhất mọi thời đại với track record tăng trưởng trung bình 29.2% mỗi năm trong 13 năm – có một câu nói nổi tiếng: “Never invest in any idea you can’t illustrate with a crayon” (Đừng bao giờ đầu tư vào ý tưởng nào mà bạn không thể vẽ được bằng bút chì màu).

Thay vì FOMO (sợ bỏ lỡ) và đổ tiền vào những thứ hot trên mạng, anh em hãy thử đặt câu hỏi: “Tôi có thể giải thích cái này cho đứa trẻ 10 tuổi hiểu không?”. Nếu không, thì chưa nên đầu tư.

4. Sống ở nơi mà anh em ghét chỉ vì lương cao

Tui có một người bạn ở lại Hà Nội làm việc dù ghét cái lạnh và ô nhiễm, chỉ vì lương cao hơn TP.HCM 30%. Sau 5 năm, ổng bị stress, sức khỏe kém, chi phí chữa bệnh và mua thiết bị lọc không khí tốn… hơn cái 30% lương đó.

Như Naval nói: “A calm mind, a fit body, and a house full of love. These things cannot be bought — they must be earned” (Tâm trí bình yên, cơ thể khỏe mạnh, và ngôi nhà tràn ngập yêu thương. Những thứ này không thể mua được – chúng phải được tạo dựng).

5. Duy trì mối quan hệ độc hại vì sợ cô đơn

Nghiên cứu của Harvard Medical School kéo dài 80 năm – một trong những nghiên cứu dài nhất về hạnh phúc con người – cho thấy: chất lượng mối quan hệ là yếu tố số 1 quyết định hạnh phúc và sức khỏe lâu dài. Một mối quan hệ độc hại gây hại nhiều hơn việc ở một mình.

Thay vì giữ những mối quan hệ làm anh em kiệt sức vì “quen rồi” hay “sợ cô đơn”, anh em hãy thử áp dụng quy tắc “90-10” của Naval: dành 90% thời gian cho top 10% những người làm anh em trở nên tốt hơn, cắt giảm dần thời gian với 90% còn lại.

Mỗi quyết định “ngu ngốc” bị loại bỏ sẽ tự động đưa anh em đến gần hơn với thành công – không phải vì anh em đã làm điều gì đó xuất sắc, mà đơn giản là anh em đã dọn sạch những rào cản đang chặn đường.

Hãy nghĩ về nó như việc làm vườn: anh em không cần phải là người làm cây lớn lên, mà chỉ cần nhổ cỏ dại, bón phân, tưới nước. Cây sẽ tự nó lớn. Tương tự, anh em không cần phải “tạo ra” thành công, mà chỉ cần loại bỏ những thứ đang ngăn cản thành công tự nhiên xảy ra.

Lời kết: Ngưng chạy theo thành công, bắt đầu tránh xa thất bại

Khi về nhà sau buổi ngồi quán, tui mở lại sổ tay ra và thay vì viết “10 điều cần làm để thành công”, tui viết “10 điều phải tránh để không thất bại”. Anh em đoán xem danh sách nào dễ thực hiện hơn?

Danh sách thứ hai ngắn gọn, rõ ràng và có thể thực hiện ngay lập tức hơn rất nhiều. Vì nó không yêu cầu anh em phải trở thành người “xuất sắc”, mà chỉ cần anh em đừng “tự bắn vào chân mình” thôi.

Naval có một câu nói mà tui thích nhất: “If you can’t decide, the answer is no” (Nếu bạn không thể quyết định, câu trả lời là không). Điều này cũng áp dụng cho tư duy đảo ngược – nếu anh em không chắc chắn một quyết định có đưa mình đến thành công, hãy hỏi ngược lại: nó có chắc chắn dẫn mình đến thất bại hông? Nếu có, tránh xa nó. Nếu không, thì có thể thử.

Hành trình của anh em không phải là tìm kiếm con đường hoàn hảo dẫn đến đỉnh cao. Mà là loại bỏ những con đường chắc chắn dẫn đến vực thẳm. 
Khi anh em đã tránh được tất cả những con đường sai, những gì còn lại – dù không hoàn hảo – sẽ tự động đưa anh em đến nơi anh em muốn. Giống như trong cờ vậy: người thắng không phải là người đi những nước hay nhất, mà là người mắc ít sai lầm hơn.

Giờ thì câu hỏi dành cho anh em: Anh em đang đi trên con đường nào? Và quan trọng hơn, con đường đó có nằm trong danh sách “chắc chắn dẫn đến thất bại” của chính anh em hay không?

Nếu có, thì đây chính là lúc anh em cần dừng lại. Không phải để tìm con đường mới “xuất sắc” hơn. Mà đơn giản là để quay đầu, tránh xa vực thẳm, và đi một con đường… ít ngu ngốc hơn thôi.

Đôi khi, điều thông minh nhất chúng ta có thể làm không phải là trở nên “xuất sắc” hơn, mà là dừng lại việc “tự hại” mình.

Và đó, các anh em mình à, chính là cách mà những người như Naval, Munger, Buffett đã xây dựng nên sự nghiệp của họ – không phải bằng những quyết định thiên tài, mà bằng việc kiên trì tránh xa những quyết định ngu ngốc.

Và thật tuyệt nếu mình phát hiện ra mình đang ngu ngốc.

Điều “ngu ngốc” của bản thân mà anh em vừa phát hiện ra là gì? Tui trước nhé: “đã phí thời gian dùng để chơi game” (hic hic). Tới anh em…

Theo: Phan Thông