Thương mại điện tử bứt phá đặt ra yêu cầu chuẩn kết nối dữ liệu

Thương mại điện tử tại Việt Nam đang bứt phá mạnh mẽ, với tốc độ tăng trưởng vượt 30% trong 9 tháng đầu năm, cao hơn nhiều so với mức trung bình 18% những năm trước. Tuy nhiên, đằng sau đà tăng trưởng đó là những thách thức lớn về quản lý thuế, chống gian lận và hàng giả, khi dữ liệu giao dịch trực tuyến chưa được chia sẻ đồng bộ giữa các cơ quan quản lý. Bộ Công Thương hiện đang phối hợp với các cơ quan của Quốc hội hoàn thiện Dự thảo Luật Thương mại điện tử, hướng tới xây dựng khuôn khổ pháp lý ổn định, khả thi và lâu dài, đảm bảo cho quản lý nhà nước minh bạch và hiệu quả trong thời kỳ chuyển đổi số.

Mặc dù công tác thanh tra, kiểm tra đã đạt được kết quả đáng kể với 44.100 sản phẩm vi phạm, 12.000 gian hàng vi phạm bị gỡ bỏ và 120 vụ vi phạm được xử lý nhưng các cơ quan vẫn phải đối mặt với rào cản lớn trong việc đồng bộ và khai thác dữ liệu. Những khó khăn này thể hiện rõ nhất trong ba lĩnh vực: Quản lý thuế, định danh người bán và tiêu chuẩn hóa các khái niệm pháp lý.

Một trong những vấn đề cốt lõi là thời hạn và tiêu chuẩn lưu trữ dữ liệu thương mại điện tử. Tại phiên họp Tổ soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử ngày 7/10, đại diện Cục Thuế (Bộ Tài chính) kiến nghị kéo dài thời hạn lưu trữ dữ liệu tối thiểu về hàng hóa, dịch vụ đăng tải trên nền tảng thương từ 24 tháng trở lên, thay vì chỉ 12 tháng như dự thảo ban đầu. Đề xuất này nhằm đảm bảo phù hợp với Nghị định 53/2022/NĐ-CP hướng dẫn Luật An ninh mạng, đồng thời tạo cơ sở cho việc truy thu thuế và thanh tra giao dịch cũ.

Thực tế cho thấy, nguồn thu thuế thương mại điện tử năm nay tăng 50 – 60%, phần lớn nhờ việc truy thu từ các năm trước. Điều đó chứng minh rằng nếu dữ liệu được lưu trữ đầy đủ và chuẩn hóa, công tác quản lý thuế sẽ minh bạch và hiệu quả hơn. Đối với doanh nghiệp, thời hạn lưu trữ 24 tháng không gây khó khăn lớn, vì hầu hết đã áp dụng hệ thống số hóa và có thể phối hợp kiểm tra với cơ quan thuế. Vấn đề chủ yếu nằm ở khâu kỹ thuật và chi phí tuân thủ của các nền tảng trung gian, vốn phải đáp ứng yêu cầu lưu trữ khối lượng dữ liệu khổng lồ.

Công tác thanh tra và quản lý gặp trở ngại do mô hình kinh doanh thương mại điện tử ngày càng đa dạng. Biện pháp định danh người bán (VID) được đề xuất nhằm minh bạch nguồn gốc hàng hóa, truy xuất luồng hàng, kiểm soát hàng giả, hàng nhái và vi phạm sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, định danh trực tuyến không đơn giản vì người bán có thể thuộc nhiều nhóm khác nhau: Người bán hàng liên kết (affiliate), cá nhân bán sản phẩm tự sản xuất, doanh nghiệp vận hành hệ thống bán hàng cho đối tác, hoặc người chỉ nhận quảng cáo, không trực tiếp bán hàng.

Chính sự đa dạng này khiến việc xác định “ai là người bán thật sự” trở nên phức tạp. Nếu không có chuẩn kết nối dữ liệu và cơ chế chia sẻ thông tin giữa các bên, việc truy vết giao dịch qua VID sẽ khó khả thi, làm giảm hiệu quả kiểm soát thị trường.

Đại diện Cục Xúc tiến thương mại cho rằng các điều khoản trong Dự thảo Luật, đặc biệt tại các điều 3, 16, 17, 18 và 31 còn thiếu tiêu chí định lượng rõ ràng đối với khái niệm “nền tảng số lớn”. Nếu không xác định được ngưỡng cụ thể (ví dụ như 3 triệu người dùng), cơ quan quản lý sẽ gặp khó khi triển khai nghĩa vụ thanh tra, kiểm soát.

Tương tự, quy định về “thương mại điện tử xanh” tại Điều 39 chưa gắn với tiêu chuẩn quốc gia hoặc quy chuẩn quốc tế về phát triển bền vững, dẫn tới tình trạng mỗi nền tảng tự đặt tiêu chí riêng. Điều này không chỉ gây khó khăn cho công tác quản lý mà còn làm giảm tính thống nhất của chính sách.

Giải pháp then chốt cho quản lý đồng bộ

Để khắc phục các điểm nghẽn trên, giải pháp quan trọng nhất là thiết lập chuẩn kết nối và hạ tầng chia sẻ dữ liệu thương mại điện tử giữa các bộ, ngành.

Theo góp ý tại Điều 44 của Dự thảo Luật, Bộ Công Thương cần làm rõ trách nhiệm trong ba nội dung cốt lõi gồm: Ban hành chuẩn kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành; phát triển hạ tầng kỹ thuật phục vụ chia sẻ thông tin; thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành trong khai thác và quản lý cơ sở dữ liệu thương mại điện tử.

Nếu không có chuẩn kết nối thống nhất và cơ chế chia sẻ hợp pháp, việc xây dựng cơ sở dữ liệu thương mại điện tử quốc gia sẽ khó đạt hiệu quả. Khi dữ liệu được chia sẻ đồng bộ, các cơ quan như Thuế, Quản lý thị trường, Thanh tra Bộ Công Thương có thể truy cập, đối chiếu và khai thác thông tin theo thời gian thực, giúp quản lý minh bạch và giảm rủi ro gian lận.

Hạ tầng dữ liệu thống nhất giúp truy vết luồng hàng, phát hiện gian lận nhanh chóng. Nhờ đó, các cơ quan chức năng có thể giám sát hiệu quả trách nhiệm của nền tảng trung gian thương mại điện tử trong kiểm soát hàng hóa đăng bán; đồng thời tăng cường công tác phòng chống hàng giả, hàng nhái và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, phù hợp với định hướng Quốc hội và Chính phủ và đồng bộ hóa giữa quản lý thương mại điện tử, quảng cáo và khuyến mại, tránh chồng chéo quy định.

Đặc biệt, việc chuẩn hóa dữ liệu cũng giúp bảo đảm giá trị pháp lý của hợp đồng và chứng từ điện tử, tăng tính tin cậy cho giao dịch trực tuyến. Chuẩn kết nối và cơ chế chia sẻ dữ liệu không chỉ phục vụ quản lý mà còn thúc đẩy phát triển bền vững. Các chính sách hỗ trợ thương mại điện tử cần gắn với chương trình mục tiêu quốc gia, đặc biệt hỗ trợ hợp tác xã, kinh tế tập thể, đồng bào miền núi – những nhóm yếu thế trong tiếp cận hạ tầng số và kỹ năng bán hàng trực tuyến.

Khi dữ liệu được chuẩn hóa và phân loại rõ ràng, doanh nghiệp sẽ giảm đáng kể chi phí báo cáo, lưu trữ và tuân thủ pháp luật. Bên cạnh đó, chuẩn kết nối dữ liệu còn giúp bảo đảm nguyên tắc bình đẳng về nghĩa vụ thuế và pháp lý giữa doanh nghiệp trong nước và xuyên biên giới, tránh bất bình đẳng trong quá trình hội nhập.

Thương mại điện tử đang trở thành trụ cột của nền kinh tế số, nhưng để phát triển bền vững và minh bạch, cần một cơ chế quản lý đồng bộ dựa trên chuẩn kết nối dữ liệu và hạ tầng chia sẻ thông tin thống nhất. Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang đi đúng hướng khi tập trung vào việc kéo dài thời gian lưu trữ dữ liệu, làm rõ trách nhiệm các bên, và đặc biệt là quy định rõ cơ chế phối hợp liên ngành.