Cần bảo vệ trẻ em trước hoạt động livestream bán hàng độc hại

Chiều 13-11, các đại biểu Quốc hội (ĐB) thảo luận ở hội trường về dự án Luật Thương mại điện tử (TMĐT). Vấn đề bảo vệ quyền lợi và sự an toàn của trẻ em trên các nền tảng TMĐT được ĐB quan tâm.

ĐB Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) phân tích, với hơn 90% trẻ em từ 6 đến 17 tuổi hiện đang sử dụng internet và các thiết bị thông minh ít nhất 1 giờ mỗi ngày, chúng ta đang có khoảng 15 triệu công dân số đang lớn lên cùng Điện thoại, cùng các sàn TMĐT, cùng những thuật toán AI biết rõ chúng thích gì hơn cả cha mẹ. Đây chính là nhóm khách hàng tiềm năng và là đối tượng dễ bị tổn thương nhất của các nền tảng TMĐT.

Theo thống kê của UNICEF Việt Nam 2025 và Hiệp hội TMĐT Việt Nam, mỗi ngày, 70% trẻ em dưới 15 tuổi nhận được quảng cáo cá nhân hóa: đồ chơi, game, đồ ăn nhanh, liên tục, không ngừng nghỉ; 45% trẻ từ 13 đến 17 tuổi chi hơn 500.000 đồng mỗi tháng trên các sàn TMĐT; 65% trong số đó là do AI gợi ý; những chiêu trò như giảm giá 90%, flash sale 99%, đếm ngược “chỉ còn 1 phút”, “bạn bè đã mua” khiến người dùng, đặc biệt là trẻ em, chi tiêu bốc đồng. 80% trẻ không biết cách tắt gợi ý AI, 95% tài khoản để công khai…

Điều này minh chứng cho sự thất bại của các nền tảng trong việc thiết kế an toàn mặc định. Hậu quả là chi tiêu thừa mỗi năm từ túi tiền của trẻ em và gia đình do các giao dịch không kiểm soát.

ĐB Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, các quốc gia tiên tiến đã hành động bằng cách đặt trách nhiệm pháp lý cụ thể lên các nền tảng để buộc họ phải thay đổi mô hình kinh doanh đối với trẻ em. Đơn cử, châu Âu cấm hoàn toàn quảng cáo nhắm mục tiêu trẻ em, bắt buộc xác minh tuổi, cho phép phụ huynh và trẻ chọn chế độ xem theo thời gian thực – không bị AI dẫn dắt, kết quả đã giúp giảm nghiện mua sắm trẻ em 40% chỉ trong một năm.

Hay Australia phạt 6% doanh thu toàn cầu nếu vi phạm, và thiết kế nút báo cáo bằng hình ảnh, giúp trẻ em báo cáo nội dung hại dễ dàng hơn. Indonesia buộc nền tảng Temu và Shein phải xác minh tuổi, phạt 1,5% doanh thu…

Do đó, ĐB Trịnh Thị Tú Anh đề nghị bổ sung một điều về trách nhiệm bảo vệ trẻ em trong TMĐT, đặt trách nhiệm pháp lý lên các chủ quản nền tảng số lớn. Cụ thể, cần cấm hoàn toàn quảng cáo dựa trên dữ liệu cá nhân, hành vi hoặc vị trí của người dùng dưới tuổi; tài khoản trẻ em phải mặc định ở chế độ riêng tư và phải cung cấp tính năng cho phép trẻ em và phụ huynh chọn hiển thị theo thời gian thực, không bị cá nhân hóa bởi thuật toán; xây dựng nút báo cáo thân thiện với trẻ em – sử dụng hình ảnh hoặc giọng nói và xử lý các khiếu nại về nội dung độc hại trong thời hạn nghiêm ngặt.

Cùng quan điểm, ĐB Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Phòng) cũng cho rằng, cần có quy định để bảo vệ trẻ em trong các hoạt động livestream. Theo ĐB, hoạt động livestream bán hàng hiện nay không chỉ đơn thuần là hoạt động thương mại mà đã trở thành một dạng nội dung giải trí, thu hút lượng lớn người xem, trong đó có cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

ĐB Nguyễn Thị Việt Nga phân tích, việc tiếp cận các livestream hiện nay đều quá dễ dàng với tất cả các lứa tuổi. Thậm chí, nhiều trẻ còn sử dụng thành thạo, tham gia tương tác tích cực trên các livestream và có phát sinh các giao dịch mua hàng. Tuy nhiên, trong dự thảo luật chưa có quy định riêng để bảo vệ nhóm đối tượng này khi tham gia các livestream bán hàng.

Vì vậy, để bảo vệ nhóm đối tượng là trẻ em, trẻ vị thành niên trước những livestream có nội dung không phù hợp, giới thiệu các sản phẩm không đúng lứa tuổi, thậm chí độc hại đối với trẻ em, ĐB Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định nền tảng TMĐT phải kiểm soát, phân loại nội dung livestream theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo khi nội dung có yếu tố nhạy cảm, nguy hiểm hoặc không phù hợp với trẻ em.

Bên cạnh đó, cần yêu cầu người livestream và người bán lựa chọn chế độ phân loại độ tuổi có thể tiếp cận khi livestream bán hàng với những sản phẩm không phù hợp cho từng độ tuổi.

Đồng thời, khi phát hiện các livestream có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục, văn hóa, quy định pháp luật, gây hại cho trẻ em, cần có cơ chế báo cáo, phối hợp giữa nền tảng và cơ quan quản lý để gỡ bỏ nhanh đối với nội dung livestream đó.

Các ý kiến thảo luận cũng nhấn mạnh, dự thảo cần quy định rõ về trách nhiệm của chủ quản nền tảng TMĐT trong hoạt động livestream bán hàng. ĐB Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị quy định rõ, người bán chịu trách nhiệm chính về chất lượng, nguồn gốc hàng hóa; người livestream chịu trách nhiệm trong phạm vi nội dung mà họ trình bày hoặc khẳng định, quảng cáo. Song song đó, cần bổ sung thời hạn phải thực hiện ngăn chặn, gỡ bỏ trong trường hợp cơ quan có thẩm quyền yêu cầu.

LÂM NGUYÊN