Chuyển đổi số để không ai bị bỏ

Sáng 20/12, tại Hà Nội, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chủ trì Diễn đàn quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ ba, với sự tham dự của các Phó Thủ tướng Chính phủ, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia, nhà khoa học và đại diện các tổ chức quốc tế.

Diễn đàn được tổ chức nhằm đánh giá toàn diện thực trạng phát triển kinh tế số, xã hội số của Việt Nam thời gian qua, đồng thời trao đổi, đề xuất các định hướng, giải pháp mang tính đột phá để thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, hướng tới mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số trong giai đoạn 2026–2030.

Phát biểu khai mạc, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, kinh tế số và xã hội số là hai lĩnh vực gắn bó chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. Phát triển kinh tế số sẽ tạo động lực thúc đẩy xã hội số, ngược lại, xã hội số phát triển sẽ là nền tảng bền vững cho kinh tế số. Mục tiêu xuyên suốt của chuyển đổi số là đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

Theo Thủ tướng, phát triển kinh tế số, xã hội số phải bảo đảm tinh thần toàn diện, bao trùm, không để ai bị bỏ lại phía sau, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể, mục tiêu và động lực của quá trình chuyển đổi số. Đây không chỉ là yêu cầu phát triển kinh tế mà còn là nhiệm vụ quan trọng để thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền, tạo cơ hội tiếp cận công bằng các dịch vụ số cho mọi tầng lớp nhân dân.

Trên tinh thần “kinh tế số là động lực, xã hội số là nền tảng, con người làm trung tâm”, thời gian qua, Đảng, Nhà nước, Chính phủ luôn quan tâm và đề ra nhiều chủ trương, đường lối, cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế số và xã hội số. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII xác định rất rõ là phát triển kinh tế số, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế số, từng bước phát triền kinh tế số, xã hội số.

Tháng 12/2024, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã xác định đây là một đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế – xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới. Như vậy, sau một nhiệm kỳ, nhận thức của chúng ta về vai trò, vị trí của kinh tế số, xã hội số đã có thay đổi, Thủ tướng nhận định.

Thủ tướng đề nghị các đại biểu đánh giá thẳng thắn, khách quan, có số liệu minh chứng cụ thể về thực trạng phát triển kinh tế số, xã hội số của Việt Nam thời gian qua; làm rõ những kết quả nổi bật, vị trí của Việt Nam trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu. Cùng với đó, chia sẻ kinh nghiệm, bài học, cách làm sáng tạo trong phát triển kinh tế số, xã hội số, đặc biệt là các mô hình hiệu quả từ các tập đoàn công nghệ lớn và địa phương đi đầu để nhân rộng.

Thủ tướng cũng yêu cầu nhận diện rõ các tồn tại, hạn chế, điểm nghẽn, nhất là về thể chế, cơ chế chính sách liên quan đến phát triển dịch vụ số xuyên biên giới, thuế, sở hữu trí tuệ, bảo đảm an toàn, an ninh mạng. Đồng thời, xác định nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá nhằm thúc đẩy kinh tế số, xã hội số phát triển mạnh mẽ, thấm sâu vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế và đời sống xã hội.

Đặt ra nhiều vấn đề lớn, Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu khơi thông kết nối, chia sẻ dữ liệu; xây dựng cơ chế đặc thù để Việt Nam trở thành trung tâm khởi nghiệp, phát triển công nghệ mới; hình thành xã hội số văn minh, bao trùm, không để ai bị bỏ lại phía sau; đồng thời huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực xã hội, gồm đầu tư công, tư nhân, FDI và hợp tác công – tư.

Với phương châm “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”, Thủ tướng đề nghị các đại biểu góp ý xây dựng chương trình phát triển kinh tế số, xã hội số phù hợp với điều kiện, đặc thù Việt Nam, giúp đất nước tiến cùng, bắt kịp và vươn lên trong kỷ nguyên số, rút ngắn thời gian và tiết kiệm nguồn lực nếu có cách làm đúng và hiệu quả.

Trình bày báo cáo dẫn đề tại Diễn đàn quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số lần thứ ba, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc chiến lược nhằm hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh và bền vững, hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao trong những thập niên tới. Trong bối cảnh đó, kinh tế số và xã hội số không còn là một lựa chọn phát triển, mà đã trở thành con đường tất yếu, là động lực cốt lõi của đổi mới mô hình tăng trưởng.

Theo Bộ trưởng, vấn đề trọng tâm mà Diễn đàn lần này đặt ra là làm thế nào để kinh tế số và xã hội số thực sự trở thành không gian phát triển mới của Việt Nam, thay vì chỉ dừng lại ở việc số hóa mô hình cũ. Đây là điều kiện mang tính quyết định để tạo đột phá, đóng góp thực chất cho mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số trong giai đoạn tới.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chỉ rõ, trong giai đoạn phát triển mới, kinh tế số và xã hội số của Việt Nam cần chuyển mạnh từ số hóa những gì đang có sang kiến tạo không gian phát triển mới, nơi dữ liệu, Trí tuệ nhân tạo (AI), nền tảng số, doanh nghiệp số và công dân số cùng trở thành các động lực tăng trưởng chủ đạo. Thực tế hiện nay cho thấy, kinh tế số Việt Nam vẫn chủ yếu dựa trên việc số hóa các hoạt động truyền thống; tỷ trọng kinh tế số trong GDP tăng nhanh nhưng giá trị gia tăng nội địa còn thấp, phụ thuộc nhiều vào các nền tảng xuyên biên giới, trong khi nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa thực sự tham gia sâu vào chuỗi giá trị số.

Từ thực tiễn đó, Bộ trưởng nhấn mạnh yêu cầu của giai đoạn tới không chỉ là “làm nhiều hơn” mà quan trọng hơn là làm khác đi, làm sâu hơn và làm bền vững hơn, tạo ra giá trị gia tăng cao hơn cho nền kinh tế. Muốn vậy, cần những đổi mới mang tính đột phá và cách tiếp cận mang tính hệ thống.

Trước hết, cần kiến tạo cấu trúc của nền kinh tế số quốc gia, thay vì triển khai chuyển đổi số một cách rời rạc theo từng ngành, từng lĩnh vực. Cách tiếp cận mới là thiết kế lại toàn bộ cấu trúc nền kinh tế dựa trên các lớp hạ tầng số dùng chung như viễn thông, internet, điện toán, dữ liệu, AI, nền tảng số và dịch vụ số. Trong tiến trình này, Nhà nước phải đóng vai trò kiến trúc sư trưởng, định hình cấu trúc để thị trường vận hành hiệu quả.

Bản chất sâu xa của kinh tế số, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, là tái cấu trúc toàn bộ nền kinh tế, từ phương thức sản xuất, phân phối, tiêu dùng đến cách tổ chức thị trường, quản trị doanh nghiệp và phân bổ nguồn lực xã hội. Kinh tế số được xây dựng trên những tư liệu sản xuất mới là dữ liệu; phương tiện sản xuất mới là hạ tầng số, điện toán đám mây, IoT, AI và nền tảng số; cùng với đó là khung thể chế mới về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, dữ liệu, AI và an toàn, an ninh mạng. Kinh tế số không phải là một ngành độc lập, mà là quá trình số hóa và tái cấu trúc mọi ngành, mọi lĩnh vực, dựa trên điều kiện nền tảng là công dân số và niềm tin số. Không có niềm tin số, sẽ không thể hình thành giao dịch số và một nền kinh tế số bền vững.

Thứ hai, Bộ trưởng nhấn mạnh cần coi dữ liệu, AI và năng lực tính toán là các năng lực sản xuất nền tảng của nền kinh tế số, tương đương với điện, nước hay viễn thông. Các năng lực này phải được cung cấp dưới dạng dịch vụ để Nhà nước, doanh nghiệp và người dân có thể khai thác. Trong bối cảnh đó, các nhà mạng viễn thông thế hệ mới được xác định giữ vai trò then chốt, không chỉ cung cấp kết nối mà còn cung cấp các năng lực số cốt lõi như trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, điện toán biên, nền tảng số và bảo đảm an toàn, an ninh mạng, trở thành xương sống của không gian số quốc gia.

Thứ ba, cần chuyển mạnh từ chính phủ điện tử – chủ yếu là số hóa thủ tục hành chính – sang mô hình nhà nước điều hành dựa trên dữ liệu và các mô hình dự báo. Khi hoạt động của Nhà nước được đưa lên môi trường số, AI có thể hỗ trợ xử lý các hệ thống phức hợp, giúp thiết kế, mô phỏng, thử nghiệm và đánh giá chính sách nhanh hơn, chính xác hơn, tiến tới quản lý theo rủi ro, theo tác động xã hội.

Thứ tư, phát triển thị trường số quốc gia lấy doanh nghiệp làm trung tâm, chuyển từ tư duy hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số sang tạo lập thị trường số, tạo cầu và niềm tin cho doanh nghiệp số Việt Nam. Doanh nghiệp lớn lên từ thị trường nội địa, từng bước vươn ra toàn cầu, hình thành các tập đoàn công nghệ Việt Nam có năng lực nền tảng.

Cuối cùng, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh việc xây dựng xã hội số lấy con người làm trung tâm và niềm tin số làm nền tảng. Chuyển đổi số, suy cho cùng, là chuyển đổi con người. Xã hội cần phổ cập kỹ năng số, tư duy số, đạo đức số, xây dựng văn hóa số Việt Nam nhân văn, an toàn và sáng tạo. Nếu kinh tế số trả lời câu hỏi “làm ra của cải như thế nào”, thì xã hội số trả lời câu hỏi “phát triển vì ai”.

Theo đó, xã hội số không phải là xã hội mà mọi hoạt động đều đưa lên môi trường mạng, mà là xã hội trong đó mỗi người dân được trao thêm quyền nhờ công nghệ số: quyền tiếp cận thông tin, dịch vụ công, học tập suốt đời và tham gia quản lý xã hội. Công dân số không chỉ là người thụ hưởng mà còn là chủ thể tham gia kiến tạo chính sách; chính quyền không chỉ là cơ quan quản lý mà là nhà cung cấp dịch vụ công dựa trên dữ liệu.

Khẳng định vai trò của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Bộ sẽ tiếp tục đóng vai trò kiến trúc sư về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đồng hành cùng các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp, góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững và bao trùm của đất nước trong kỷ nguyên số.

PV