Thương mại điện tử và bài toán tổ chức lại chuỗi giá trị nông thôn

TMĐT sẽ giúp mở rộng kênh tiêu thụ và nâng cao giá trị cho nông sản Việt Nam.

Khi TMĐT trở thành trụ cột tiêu thụ nông sản

Tại Hội thảo “Chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn: Thực trạng và giải pháp”, nhiều ý kiến cho rằng, TMĐT giữ vai trò trụ cột trong chuyển đổi số nông thôn. Tuy nhiên, hiệu quả không nằm ở số lượng mô hình, mà ở cách tổ chức triển khai gắn với sản xuất, tiêu thụ và thu nhập của người dân.

Cụ thể, theo ThS Nguyễn Quyết Chiến, Tổng thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), chuyển đổi số nông thôn không chỉ là đưa công nghệ về làng quê, mà là quá trình tái cấu trúc phương thức phát triển, gắn liền quản trị, sản xuất, phân phối và cung ứng dịch vụ công.

Trong quá trình triển khai Quyết định số 924/QĐ-CP về Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025, nhiều địa phương đã xây dựng xã thông minh, xã TMĐT, áp dụng nền tảng số trong quản lý sản xuất và truy xuất nguồn gốc nông sản. Thực tiễn cho thấy, khi được tổ chức đồng bộ, TMĐT sẽ giúp mở rộng kênh tiêu thụ, hỗ trợ nâng giá trị sản phẩm.

Từ góc độ chính sách, TS Nguyễn Thị Bích Lan, Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số cũng đề cập đến 3 yêu cầu để TMĐT ở nông thôn phát triển hiệu quả.

Thứ nhất, công nghệ cần tạo ra thay đổi trong cách tổ chức sản xuất, cung cấp dịch vụ và kết nối thị trường. Bà Lan cho rằng, nên chuyển từ “đưa công nghệ về địa phương” sang “chuyển đổi mô hình phát triển”. Nếu chỉ triển khai phần mềm, nền tảng hay thiết bị mà không thay đổi cách vận hành, chuyển đổi số dễ rơi vào hình thức.

Thứ hai, theo bà Lan, các mô hình cần được tích hợp và liên thông, thay vì thí điểm đơn lẻ. Khi dữ liệu địa phương không kết nối với hệ thống quốc gia, chuỗi giá trị số thiếu nền tảng bền vững, ảnh hưởng trực tiếp đến TMĐT nông sản.

Thứ ba là chính sách phải hướng đến người dân, hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ như những chủ thể tham gia thị trường. Như vậy, TMĐT mới trở thành công cụ giúp họ chủ động tổ chức hoạt động kinh doanh.

Từ thí điểm đến bao trùm: TMĐT cần mô hình mới

Ở khía cạnh công nghệ, dữ liệu được đánh giá là nền tảng quan trọng của TMĐT nông sản. Ông Đặng Tùng Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ – Chính phủ số (Cục Chuyển đổi số Quốc gia) cho rằng, việc khai thác dữ liệu kết hợp Trí tuệ nhân tạo (AI) giúp nâng cao hiệu quả dự báo, gợi ý tiêu thụ và hỗ trợ vận hành.

Khi ứng dụng AI cùng các sàn TMĐT, nông dân có điều kiện tiếp cận thị trường rộng hơn, giảm bớt trung gian và tăng khả năng tiêu thụ. Tuy nhiên, các giải pháp cần bám sát mục tiêu cụ thể của người làm nông về năng suất, đầu ra ổn định và thu nhập. “Người nông dân rất quan tâm đến những vấn đề thiết thực, gắn liền với sản phẩm mà họ làm ra. Đây chính là nội dung mà chuyển đổi số cần gắn chặt để tiếp cận với người dân”, ông Tùng Anh nói.

Từ thực tiễn triển khai, ông Đặng Tùng Anh đề xuất mô hình làng thông minh dựa trên ba trụ cột: thiết chế, con người và công nghệ; thúc đẩy sáng kiến số cộng đồng; tận dụng tài nguyên số theo hướng bền vững. Theo ông Tùng Anh, việc thí điểm làng thông minh là điều kiện quan trọng để xây dựng xã nông thôn mới 4.0, qua đó tạo nền tảng cho TMĐT.

Hiện TMĐT được xem là kênh hỗ trợ tiêu thụ, truy xuất nguồn gốc và gia tăng giá trị nông sản. Tuy nhiên, để người dân tiếp cận và tham gia chủ động thì truyền thông được đánh giá giữ vai trò then chốt.

Theo ông Bùi Trường Minh (Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương), nếu các chủ trương, chính sách về chuyển đổi số chỉ tồn tại trên văn bản, nghị quyết mà thiếu truyền thông đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu, thì rất khó áp dụng trong đời sống.

Ông Minh cho rằng, truyền thông cần theo sát cả ba giai đoạn, giúp người dân hiểu, đồng hành trong quá trình thực hiện và hỗ trợ hình thành thói quen sử dụng. Nội dung trọng tâm bao gồm hướng dẫn dịch vụ công trực tuyến, thanh toán không tiền mặt, bán hàng trên sàn TMĐT, truy xuất nguồn gốc và bảo đảm an toàn thông tin.

Trong cách tiếp cận này, thước đo hiệu quả không nằm ở số lượng mô hình được khai trương, mà ở những thay đổi cụ thể trong sản xuất và đời sống của người dân. Việc đưa công nghệ, dữ liệu và TMĐT vào chuỗi giá trị nông sản, từ sản xuất, truy xuất đến tiêu thụ cần đặt nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp nhỏ ở vị trí trung tâm. Khi đó, TMĐT không chỉ là kênh bán hàng mới, mà trở thành hạ tầng thị trường giúp nông dân tiếp cận người mua minh bạch hơn, rút ngắn khâu trung gian và nâng giá trị nông sản.