AI là chìa khóa nâng tầm giáo dục nghề nghiệp

Thực trạng ứng dụng và những thách thức về nguồn lực

Theo ông Nguyễn Thành Hưng, Nguyên Phó Vụ trưởng, Hàm Vụ trưởng Vụ Quan hệ quốc tế Văn phòng Chính phủ, AI mang lại cơ hội to lớn để nâng cao chất lượng đào tạo, nhưng cũng đặt ra những thách thức đáng kể cần được giải quyết một cách đồng bộ.

Lý do hàng đầu cho sự cần thiết ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp là khả năng tự động hóa quy trình, phân tích dữ liệu lớn và cá nhân hóa trải nghiệm học tập, từ đó giúp tăng hiệu quả đào tạo. Ngành giáo dục nghề nghiệp đang chịu áp lực phải trang bị cho người học cả kỹ năng chuyên môn vững chắc và kỹ năng số cần thiết – AI chính là công cụ hỗ trợ quan trọng để đạt được mục tiêu kép này. Đặc biệt, giáo dục nghề nghiệp vốn nhấn mạnh thực hành và ứng dụng; AI có thể mở rộng cách thức dạy và học thông qua các công cụ như mô phỏng, thực tế ảo (VR/AR), hay các trợ lý ảo hướng dẫn kỹ năng, giúp học viên tiếp cận kỹ năng nhanh hơn và linh hoạt hơn.

Ông Nguyễn Thành Hưng, Nguyên Phó Vụ trưởng, Hàm Vụ trưởng Vụ Quan hệ quốc tế Văn phòng Chính phủ (Ảnh: Phan Chính)

Các lợi ích chính mà AI mang lại là rất rõ ràng. Thứ nhất là Cá nhân hóa học tập. AI có thể phân tích tiến độ, năng lực, sở thích và trạng thái học tập của từng học viên để điều chỉnh lộ trình học, đề xuất bài học và kỹ năng phù hợp, tăng hiệu quả học tập. Thứ hai, AI hỗ trợ đắc lực cho giảng viên và nhà trường trong công tác giảng dạy và quản lý, từ việc tạo bài học, đánh giá, chấm điểm tự động, đến phân tích dữ liệu học viên và quản lý hành chính hiệu quả hơn. Cuối cùng, AI giúp tăng tương tác thực hành và mô phỏng kỹ năng trong môi trường số, cho phép học viên “làm trước trong môi trường ảo” rồi mới thực hành thật, một yếu tố cực kỳ quan trọng. Thậm chí, AI còn hỗ trợ hướng nghiệp và tuyển sinh thông minh bằng cách phân tích dữ liệu thị trường lao động và năng lực người học để tư vấn nghề nghiệp, giúp học viên chọn đúng nghề phù hợp.

Thực trạng ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam đã có những bước tiến ban đầu. Nhiều trường nghề và trường cao đẳng đã tổ chức hội thảo, triển khai thí điểm ứng dụng AI trong quản lý và đào tạo, điển hình như Trường Cao đẳng Bách khoa Nam Sài Gòn hay các trường cao đẳng nghề tại An Giang. Các ứng dụng cụ thể đã bắt đầu xuất hiện, bao gồm hệ thống trợ giảng, chatbot hỗ trợ học viên phản hồi nhanh chóng, mô phỏng các kỹ năng nghề bằng AR/VR kết hợp AI để hướng dẫn từng bước lắp ráp hay sửa chữa thiết bị. AI cũng được tích hợp trong quản lý và phản hồi bằng cách phân tích dữ liệu học viên để hỗ trợ học tập.

Tuy nhiên, việc triển khai vẫn đối mặt với nhiều rào cản lớn. Thách thức đầu tiên là về hạ tầng và nguồn lực. Cơ sở vật chất chưa đồng bộ, nhất là tại vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa, có thể hạn chế việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI, AR/VR. Kèm theo đó, chương trình đào tạo giảng viên và nhân sự quản lý về AI còn ít, khiến năng lực ứng dụng công nghệ vẫn là một điểm nghẽn đáng lo ngại.

Ông Nguyễn Thành Hưng cho rằng, thách thức thứ hai liên quan đến phương pháp đào tạo và nội dung truyền thống. Giáo dục nghề nghiệp có đặc thù nhấn mạnh kỹ năng thực hành, trực tiếp, trong khi AI thường gắn với học tập số và mô phỏng. Việc tích hợp hai yếu tố này sao cho không làm mất đi yếu tố thực hành là một bài toán khó. Điều này đòi hỏi phải có sự thay đổi lớn trong phương pháp đào tạo, nội dung chương trình và cách thức đánh giá để phù hợp với môi trường có AI hỗ trợ.

Thứ ba là các vấn đề về đạo đức, sự phụ thuộc và hiệu quả. Đã có lo ngại rằng học viên có thể phụ thuộc quá mức vào AI, dẫn đến mất đi tư duy tự học, khả năng giải quyết vấn đề và sự sáng tạo. Việc đo lường hiệu quả thực tế của ứng dụng AI trong đào tạo nghề nghiệp cũng chưa rõ ràng, cần thêm nhiều nghiên cứu và tài liệu thực nghiệm để khẳng định tác động.

Ông Nguyễn Thành Hưng cho rằng, ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam đã có những bước tiến ban đầu. (Ảnh: Phan Chính).

Giải pháp đồng bộ chiến lược và tích hợp thực hành

Để nâng cao hiệu quả ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp, Ông Nguyễn Thành Hưng đã đưa ra các giải pháp đồng bộ và chiến lược. Đầu tiên, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần phải xây dựng chiến lược chuyển đổi số rõ ràng, xác định mục tiêu ứng dụng AI cụ thể và đầu tư bài bản vào hạ tầng công nghệ thông tin, bao gồm kết nối internet ổn định. Song song đó, việc đào tạo giảng viên và cán bộ quản lý về tư duy và kỹ năng sử dụng AI là yếu tố then chốt, nhằm phát triển văn hoá sử dụng công nghệ đổi mới. Hợp tác với doanh nghiệp công nghệ và các startup EdTech cũng là con đường nhanh nhất để xây dựng các ứng dụng phù hợp với đặc thù đào tạo nghề nghiệp.

Về phương pháp đào tạo, cần tích hợp các phương pháp hiện đại bằng cách kết hợp học trực tuyến, mô phỏng và thực hành thực tế. Ví dụ, sử dụng AI/AR để hướng dẫn lắp ráp chi tiết, sau đó cho phép học viên thực hành trên thiết bị thật. Việc cá nhân hóa lộ trình học nghề dựa trên phân tích của AI về năng lực và sở thích là một hướng đi quan trọng. Đồng thời, chương trình đào tạo phải linh hoạt và được cập nhật thường xuyên theo nhu cầu thực tế của doanh nghiệp và xu hướng công nghệ mới.

Cuối cùng, việc đảm bảo đạo đức và hiệu quả là không thể thiếu. Cần xây dựng nguyên tắc sử dụng AI rõ ràng để học viên và giáo viên không phụ thuộc hoàn toàn vào công nghệ, vẫn giữ vai trò trung tâm trong quá trình học tập, khuyến khích tư duy và sáng tạo. Việc thiết lập KPI và nghiên cứu tác động của ứng dụng AI đến chất lượng đào tạo, kỹ năng đầu ra và tỷ lệ việc làm là cần thiết để đo lường và nhân rộng các mô hình tốt.

Tóm lại, ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam là xu hướng không thể đảo ngược, mang lại cơ hội lớn để nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu thị trường lao động thời đại số. Chìa khóa để khai thác hiệu quả công nghệ này là sự đồng bộ trong chiến lược, đầu tư bài bản vào hạ tầng và năng lực con người, cùng với việc tích hợp hài hòa giữa công nghệ và yếu tố thực hành đặc thù của đào tạo nghề.