Bệ phóng cho AI bứt phá

Sự bùng nổ của AI đang tạo ra những thay đổi chưa từng có.

Cần sớm ban hành luật AI – nền tảng cho chiến lược quốc gia

Những năm gần đây, AI đã trở thành trụ cột của chuyển đổi số. Dự báo quốc tế cho thấy, đến năm 2030, thị trường AI toàn cầu có thể đạt tới 800 tỷ USD, với hơn 78% tổ chức ứng dụng AI trong ít nhất một chức năng. Điều này đồng nghĩa, mọi quốc gia đều phải sớm tìm ra cách quản trị để không bị bỏ lại phía sau.

Nhiều nước đã chọn luật pháp làm nền móng. Nhật Bản, Hàn Quốc đã ban hành luật AI; Trung Quốc xây dựng chiến lược Nhà nước dẫn dắt; Mỹ kết hợp đổi mới sáng tạo với yêu cầu bảo mật và đạo đức. Bài học rút ra là, công nghệ dù phát triển nhanh đến đâu cũng phải được đặt trong một khung pháp lý đủ mạnh để điều tiết.

Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030, song các chuyên gia cho rằng khung pháp lý hiện vẫn thiếu và chậm so với tốc độ công nghệ. PGS.TS Nguyễn Xuân Hoài – Viện trưởng AI Academy nhấn mạnh: “AI tác động chưa từng có, vì vậy, cần luật AI để tạo cơ sở pháp lý rõ ràng. Luật phải đảm bảo nguyên tắc AI nhân văn, phục vụ con người, tôn trọng quyền riêng tư và minh bạch rủi ro”.

Cùng quan điểm, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường (KHCN&MT) Quốc hội Trần Văn Khải cho rằng: “Muốn xác định vị thế Việt Nam trong 10 hay 30 năm tới, chúng ta phải có một “trái tim” khỏe – đó là luật pháp, hạ tầng số và dữ liệu. Luật AI cần được ban hành trong giai đoạn 2025 – 2026 để bảo đảm phát triển và quản lý công nghệ này”.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cũng từng khẳng định: “AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ Nhân dân, nâng cao năng lực cạnh tranh. Chúng ta phải phát triển AI vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn. AI chỉ là công cụ, con người mới là chủ thể quyết định”.

Ngoài các cơ quan quản lý, giới khoa học cũng đề xuất giải pháp cụ thể. Theo đó, Việt Nam cần tập trung phát triển có chiều sâu trong những lĩnh vực có lợi thế hoặc cấp bách xã hội, ưu tiên mã nguồn mở và xây dựng hạ tầng dữ liệu mở. Đồng thời, đề xuất phải đẩy mạnh ứng dụng AI vào mọi ngành nghề, từ đó, tạo hiệu ứng lan tỏa năng suất.

Có thể thấy, từ góc nhìn của cơ quan lập pháp, Chính phủ, giới học thuật hay doanh nghiệp, tất cả đều đồng thuận ở một điểm, muốn AI phát triển đúng hướng, Việt Nam phải sớm có luật. Luật AI sẽ không chỉ giới hạn công nghệ trong khuôn khổ an toàn, mà còn mở đường để AI phát huy sức mạnh như một công cụ phát triển quốc gia.

Hạ tầng và dữ liệu – những thách thức cần vượt qua

Song song với cơ sở pháp lý, thách thức lớn nhất hiện nay là hạ tầng và dữ liệu – hai yếu tố giữ vai trò “mạch máu” trong hệ sinh thái AI.

Về hạ tầng, sự bùng nổ AI đòi hỏi mật độ tính toán khổng lồ. Báo cáo quốc tế cảnh báo, tiêu thụ điện của trung tâm dữ liệu sẽ tăng mạnh trong thập kỷ tới. Phó Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT Quốc hội Trần Văn Khải nhấn mạnh tại một diễn đàn: “Trung tâm dữ liệu chính là trái tim của chuyển đổi số. Đây là dung môi, oxy cho công nghệ số phát triển. Muốn AI mạnh, hạ tầng số phải đi trước một bước”.

Thực tế, các trung tâm dữ liệu ở Việt Nam còn hạn chế về quy mô và công nghệ. Muốn theo kịp xu thế, chúng ta cần đầu tư giải pháp làm mát bằng chất lỏng, lưới điện thông minh, hệ thống lưu trữ năng lượng và mô hình microgrid. Các chuyên gia cũng lưu ý rằng, để bắt kịp AI, phải có cuộc cách mạng trong xây dựng và vận hành trung tâm dữ liệu, tòa nhà thông minh, lưới điện.

Cùng với hạ tầng, dữ liệu là tài sản vô giá. Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương – Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia (Bộ Công an), Phó Chủ tịch Hiệp hội Dữ liệu quốc gia cảnh báo: “Chúng ta đang đối mặt với những thách thức lớn trong quản trị dữ liệu. Đó là nhiều dữ liệu nhưng thiếu kết nối, chủ quyền dữ liệu và quản trị. Một nguy cơ đáng chú ý là “thuộc địa hóa dữ liệu”, khi phần lớn dữ liệu người dùng được lưu trữ trên các nền tảng nước ngoài. Điều này có thể dẫn đến 3 hệ quả nghiêm trọng: phụ thuộc công nghệ, chảy máu giá trị và rủi ro an ninh”.

Dữ liệu chính là yếu tố sản xuất thứ tư sau lao động, vốn và đất đai, nhưng khác biệt ở chỗ nó có thể làm gia tăng hiệu quả của cả ba yếu tố truyền thống này. Do đó, Việt Nam cần gấp rút xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu thống nhất, dựa trên 4 trụ cột: thể chế, công nghệ, quy trình và con người.

PGS.TS Nguyễn Ái Việt – Viện trưởng Viện IGNITE cũng bổ sung: “Quốc gia nào nắm dữ liệu sẽ bứt phá. Nhưng con đường này không trải đầy hoa hồng. Chúng ta sẽ gặp rào cản thể chế, thói quen và văn hóa. Chính trong gian khó, bản lĩnh dân tộc sẽ tỏa sáng”.

Có thể thấy, AI không thể phát triển nếu thiếu hạ tầng mạnh và dữ liệu sạch, an toàn. Luật AI cần gắn chặt với chính sách đầu tư hạ tầng số, đồng thời xác lập rõ chủ quyền dữ liệu quốc gia. Chỉ như vậy, Việt Nam mới có thể biến tiềm năng thành lợi thế cạnh tranh thực sự.

AI mở ra một kỷ nguyên phát triển mới, nhưng để tận dụng được, Việt Nam phải đi cùng lúc trên cả ba trục: hoàn thiện pháp lý, củng cố hạ tầng và bảo vệ dữ liệu. Luật AI sẽ là bước đi đầu tiên, tạo nền tảng để các giải pháp hạ tầng và dữ liệu được triển khai đồng bộ. Khi pháp lý minh bạch, hạ tầng hiện đại và dữ liệu an toàn, AI mới thực sự trở thành công cụ tối ưu cho quản lý, sản xuất thông minh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.