Cần chiến lược bài bản và ứng dụng AI có trách nhiệm trong báo chí

Theo ông Nguyễn Quang Đồng – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), khảo sát mới nhất do IPS phối hợp cùng Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam thực hiện cho thấy, tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng hoặc có kế hoạch ứng dụng AI đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% vào năm 2024.

Tuy nhiên, mức độ ứng dụng vẫn ở phạm vi hẹp, chủ yếu tập trung vào các khâu hỗ trợ sản xuất nội dung như: Gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề, tóm tắt thông tin, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video và dịch thuật. “Việc ứng dụng AI vào các hoạt động chiến lược như phân tích hành vi độc giả, cá nhân hóa nội dung hay tối ưu hóa doanh thu còn rất hạn chế. Hầu hết vẫn dừng lại ở vai trò hỗ trợ cá nhân, thiếu tính tổ chức và tầm nhìn tổng thể”, ông Đồng nhấn mạnh.

Ba điểm nghẽn lớn được ông Đồng chỉ ra bao gồm: Xác định sai trọng tâm ứng dụng AI, phần lớn chỉ tập trung vào công cụ tác nghiệp, bỏ qua chiến lược kinh doanh và mô hình hoạt động tổng thể; thiếu chiến lược tiếp cận bài bản, các tòa soạn thường triển khai AI một cách manh mún, phân tán; thiếu hụt nguồn lực tài chính và nhân sự, phần lớn các cơ quan báo chí chỉ đầu tư dưới 1 triệu đồng/tháng cho AI hoặc dùng phiên bản miễn phí.

Trước thực trạng trên, ông Đồng đề xuất, mỗi tòa soạn cần xây dựng chiến lược ứng dụng AI toàn diện, đồng thời thiết lập quy định nội bộ và bộ hướng dẫn (guideline) về sử dụng AI một cách có trách nhiệm, tuân thủ các nguyên tắc như: minh bạch, đáng tin cậy, tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ, quyền riêng tư và phẩm giá con người.

Bên cạnh đó, ông cũng kiến nghị Hội Nhà báo Việt Nam cần ban hành Bộ quy tắc đạo đức sử dụng AI mang tính ngành nghề nhằm định hướng chung, hình thành một khung khổ tiêu chuẩn về ứng dụng AI trong báo chí.

Chia sẻ kinh nghiệm từ Tạp chí Kinh tế Việt Nam (VnEconomy), ông Đào Quang Bính – Tổng Thư ký Tòa soạn cho rằng, chi phí triển khai hệ thống AI không quá lớn và bất kỳ tòa soạn nào cũng có thể thực hiện được, nếu có định hướng đúng đắn.

Theo ông Đào Quang Bính, cốt lõi của AI trong báo chí không chỉ là tạo ra nội dung mới, mà còn là cá nhân hóa, hệ thống hóa và đồng nhất nội dung theo đúng định hướng biên tập. Đồng thời, không nên áp dụng rập khuôn mô hình AI từ phương Tây, mà phải tùy biến phù hợp với hành vi độc giả Việt Nam, ngữ cảnh văn hóa và khung pháp lý hiện hành.

“Viết dựa trên dữ liệu và tài liệu kiểm chứng, không sử dụng dữ liệu phát sinh từ AI, sẽ góp phần giải quyết tận gốc vấn nạn tin ảo, sai sự thật”, ông Bính khẳng định.

Ở góc độ công nghệ, ông Đinh Toàn Thắng – Chủ tịch Công ty DIBIZ, nhấn mạnh tầm quan trọng của công nghệ watermarking là giải pháp đánh dấu bản quyền nội dung bằng cách ẩn hoặc hiển thị, giúp xác thực nguồn gốc và ngăn chặn hành vi xâm phạm bản quyền.

Bên cạnh đó, ông Thắng cũng đề cập đến các công nghệ như Multi-DRM, truy cập có điều kiện, và mã hóa, ký số dữ liệu đa lớp nhằm tăng cường khả năng bảo vệ nội dung báo chí trong môi trường số nhiều rủi ro.

Ông Thắng kiến nghị xây dựng một hệ sinh thái phòng vệ ba lớp gồm: Lớp kỹ thuật nhận diện nội dung bất thường; lớp tổ chức kiểm chứng chéo; lớp đạo đức báo chí nền tảng để bảo vệ niềm tin công chúng. “Đây không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn là trách nhiệm truyền thông trong thời đại mới”, ông Thắng nhấn mạnh.