Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, khi công nghệ đang tác động mạnh mẽ tới mọi mặt của đời sống, Trí tuệ nhân tạo (AI) dần trở thành một công cụ quan trọng và ngày càng đắc lực góp phần định hình lại nhiều lĩnh vực, trong đó có báo chí. Tuy nhiên, xét cho cùng, một công cụ dù mạnh đến mấy cũng không thể thay thế con người. Đối với báo chí, giá trị cốt lõi không nằm ở phần mềm hay những thuật toán, mà ở tư duy và đạo đức của người làm báo.
Tròn một thế kỷ từ ngày tờ “Thanh niên” ra số báo đầu tiên dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc (21/6/1925 – 21/6/2025), báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua một hành trình vẻ vang – kiên cường trong chiến tranh, tiên phong trong Đổi mới và không ngừng lớn mạnh trong hoà bình, hội nhập. Cột mốc 100 năm rực rỡ, chói lọi của báo chí nước nhà vừa là dấu son đáng nhớ, vừa nhắc nhở chúng ta phải nghiêm túc nhìn nhận những thử thách, khó khăn phía trước, nêu bật yêu cầu đổi mới để thích ứng với thời cuộc.
Trong guồng cay chóng mặt của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, báo chí Việt Nam càng không thể đứng ngoài làn sóng công nghệ, nơi trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành điểm nhấn lớn nhất định hình lại cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin. Câu hỏi đối với đội ngũ người làm báo Việt Nam không còn là “Có nên ứng dụng AI vào công việc hay không”, mà là “Làm sao để làm chủ được công nghệ, để AI không thay thế cho báo chí mà tiếp sức cho chúng ta làm tốt hơn sứ mệnh của mình?”.
Ứng dụng AI trong báo chí Việt Nam
Trên thực tế, các cơ quan báo chí Việt Nam đã nhanh chóng nhập cuộc, sớm triển khai AI vào trong một số khâu của quy trình sản xuất sản phẩm báo chí. Bước đầu, đã thu được những kết quả khả quan, tích cực.
AI đã được tích hợp mạnh mẽ để hỗ trợ đội ngũ phóng viên, biên tập viên trong việc tự động hoá các công việc mang tính lặp lại như thu thập và phân tích dữ liệu, tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, cũng như tạo ra các bản tin ngắn dựa trên dữ liệu có sẵn.
Một số đơn vị lớn như VnExpress, Dân trí… đã ứng dụng AI để chuyển đổi văn bản thành giọng nói (báo nói), cho phép người dùng tiếp cận tin tức qua hình thức nghe thay vì đọc, mở rộng đối tượng độc giả và nâng cao trải nghiệm người dùng.
AI cũng có thể được ứng dụng để đề xuất nội dung theo hành vi người đọc, qua đó gia tăng thời gian lưu lại trên nền tảng và tỷ lệ nhấp (CTR). Đây là xu hướng đang được nhiều tòa soạn như VietnamPlus, Zing News… triển khai nhằm nâng cao trải nghiệm người dùng và tối ưu hóa quảng cáo, hướng đúng và trúng đối tượng cần quảng bá.
Một ứng dụng nổi bật khác là các bản tin truyền hình – nơi nhiều toà soạn như Lao Động, VTC, Thanh Niên, Tuổi Trẻ… đã mạnh dạn đưa các “MC ảo” lên hình với mô phỏng tài tình khẩu hình, biểu cảm khuôn mặt, ngôn ngữ hình thể và phong cách dẫn chương trình của người thật. Với mô hình và quy trình sản xuất tự động dựa trên AI, có thể thực hiện hàng loạt bản tin truyền hình định kỳ hàng ngày và thậm chí là các bản tin nóng tại bất kỳ thời điểm nào để cung cấp thông tin tới độc giả.
Để chủ động trả lời câu hỏi 24/7, cung cấp thông tin theo thời gian thực, đồng thời duy trì tương tác với độc giả theo hướng tự nhiên hơn, các toà soạn cũng đã ứng dụng AI tạo các chatbot báo chí. VietnamPlus là cơ quan báo chí tiên phong sử dụng chatbot này vào năm 2018 và sản phẩm đã được Hiệp hội các hãng thông tấn châu Á – Thái Bình Dương (OANA) trao “Giải thưởng xuất sắc chất lượng thông tấn”.
Lợi ích đi kèm thách thức
Rõ ràng, lợi ích của AI trong báo chí là không thể phủ nhận. AI mang lại khả năng tự động hóa quy trình sản xuất tin tức, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian và công sức cho các công việc mang tính lặp lại, từ đó tập trung vào các bài viết mang tính điều tra, phân tích chuyên sâu hoặc sáng tạo nội dung độc đáo.
Ngoài ra, AI còn có khả năng phân tích dữ liệu lớn, giúp nhà báo phát hiện các xu hướng, mô hình ẩn mà con người khó nhận ra nếu chỉ dựa vào phương pháp thủ công. Điều này đặc biệt hữu ích trong việc dự đoán các sự kiện tiềm năng hoặc đánh giá phản ứng của công chúng trước một vấn đề nóng.
Hơn nữa, AI còn giúp cá nhân hóa nội dung, phân tích hành vi, sở thích của độc giả để đề xuất các bài viết phù hợp, từ đó tăng cường sự gắn kết và giữ chân người dùng trên các nền tảng báo chí trực tuyến. Mặt khác, việc sử dụng AI còn giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho các tòa soạn, đặc biệt trong bối cảnh ngân sách hạn chế của nhiều cơ quan báo chí tại Việt Nam.
Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong báo chí cũng đối mặt với không ít thách thức và hạn chế. Một trong những thách thức lớn nhất là thiếu khả năng sáng tạo và tư duy phản biện của AI. Dù có thể tạo ra nội dung dựa trên các mẫu dữ liệu có sẵn, AI không thể thay thế khả năng sáng tạo, đặt câu hỏi sắc bén hay phân tích sâu sắc của con người. Những bài viết mang tính điều tra, bình luận hay phản ánh cảm xúc xã hội vẫn đòi hỏi bàn tay và khối óc của nhà báo.
Ngoài ra, AI còn có nguy cơ thiên kiến, hoạt động dựa trên dữ liệu mà nó được huấn luyện. Nếu dữ liệu đầu vào chứa đựng thiên kiến, nội dung do AI tạo ra cũng sẽ phản ánh những thiên kiến đó, thậm chí có thể phóng đại chúng, dẫn đến thông tin sai lệch hoặc thiếu công bằng. Hơn nữa, AI thường gặp khó khăn trong việc hiểu ngữ cảnh và sắc thái, dẫn đến những sai sót trong nội dung, đặc biệt khi xử lý các vấn đề nhạy cảm hoặc phức tạp. Cuối cùng, việc sử dụng AI còn đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức và trách nhiệm, như quyền riêng tư, bảo vệ nguồn tin và trách nhiệm pháp lý đối với nội dung do máy tạo ra.
Tựu trung lại, AI cần được nhìn nhận như một công cụ hỗ trợ đắc lực, bổ sung cho năng lực của người làm báo, thay vì là một giải pháp thay thế toàn diện. Tất cả các sản phẩm do AI tạo ra, hoặc do con người tạo ra với hỗ trợ từ AI, đều phải được kiểm tra, rà soát, biên tập kỹ lưỡng để tránh mọi nguy cơ sai lệch thông tin.
AI và nguy cơ tin giả
Việc ứng dụng AI trong báo chí gặp lo ngại về độ tin cậy và minh bạch, đặc biệt với nguy cơ tin giả và thiên lệch trong các chủ đề nhạy cảm như chính trị, xã hội, làm giảm lòng tin của công chúng. Theo thống kê của Reuters, chỉ 36% người dùng thoải mái với tin tức do con người tạo ra với sự hỗ trợ của AI, và 19% chấp nhận tin tức chủ yếu do AI tạo ra dưới sự giám sát của con người. Người có nhận thức cao về AI thoải mái hơn, với 26% chấp nhận tin tức do AI tạo ra so với 13% ở nhóm ít hiểu biết. Đối với tin tức do con người tạo ra với hỗ trợ AI, tỷ lệ tương ứng là 45% so với 30%.
Tích hợp AI như thế nào cho hiệu quả?
Cách thức tích hợp AI vào quy trình sáng tạo báo chí là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ và con người.
AI có thể được sử dụng trong khâu thu thập thông tin, giúp nhà báo tìm kiếm, tổng hợp và phân tích dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau một cách nhanh chóng và chính xác.
Trong khâu sản xuất nội dung, AI có thể hỗ trợ nhà báo trong việc viết các bản tin ngắn, tổng hợp số liệu, hoặc thậm chí tạo ra các bài viết đơn giản dựa trên dữ liệu có sẵn. Tuy nhiên, đối với các bài viết mang tính sáng tạo cao, AI chỉ nên được sử dụng như một công cụ hỗ trợ, giúp nhà báo tiết kiệm thời gian và công sức, từ đó tập trung vào các khía cạnh sáng tạo và phân tích chuyên sâu.
Ngoài ra, AI còn có thể được sử dụng trong khâu biên tập và xuất bản, giúp kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp, hoặc tối ưu hóa nội dung cho các công cụ tìm kiếm. Cuối cùng, AI còn có thể được sử dụng trong khâu phân phối và tương tác với độc giả, giúp cá nhân hóa nội dung, đề xuất bài viết phù hợp, và phân tích phản hồi của độc giả để cải thiện chất lượng nội dung.
Một số nền tảng AI nổi bật có thể hỗ trợ đắc lực trong việc sáng tạo và xuất bản nội dung như ChatGPT, Jasper, và Copy.ai hỗ trợ nhà báo viết bài và gợi ý ý tưởng sáng tạo; DALL.E và Midjourney tự động tạo ra hình ảnh minh họa độc đáo; Grammarly cùng Hemingway giúp chỉnh sửa ngữ pháp và tối ưu phong cách viết; Headlime và Writesonic tập trung vào việc tối ưu hóa tiêu đề cũng như nội dung quảng bá; Lumen5 và Pictory chuyển đổi văn bản thành video sinh động; trong khi Rev.ai và Otter.ai thực hiện chuyển đổi giọng nói thành văn bản và ngược lại một cách chính xác.
Khi được tích hợp vào quy trình xuất bản, các công cụ này tạo nên một hệ thống tự động – bán tự động – có giám sát, không chỉ nâng cao hiệu suất mà còn đảm bảo duy trì tính nhân văn và đạo đức nghề nghiệp trong sản xuất báo chí, mang lại sự cân bằng giữa công nghệ và giá trị cốt lõi của ngành.
Bài toán phát triển nhân lực
Để khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế của AI trong báo chí Việt Nam hiện đại, việc xây dựng các giải pháp đồng bộ, từ đào tạo nguồn nhân lực đến thiết lập khung đạo đức và thúc đẩy đổi mới, là yếu tố then chốt.
Trước hết, cần thiết lập một bộ quy tắc đạo đức ứng dụng AI trong nghề báo là nền tảng để đảm bảo công nghệ được sử dụng minh bạch, công bằng và có trách nhiệm. Bộ quy tắc này sẽ định hướng nhà báo kiểm tra nguồn dữ liệu đầu vào, giám sát nội dung do AI tạo ra và tránh các rủi ro như thông tin sai lệch hay thiên kiến, qua đó bảo vệ uy tín nghề nghiệp và niềm tin của công chúng.
Song song đó, các khóa tập huấn kỹ năng AI cần được tổ chức rộng rãi để nâng cao năng lực cho nhà báo. Những khóa học này sẽ trang bị kiến thức về cách AI hoạt động, cách sử dụng các công cụ AI trong thu thập, phân tích dữ liệu và kiểm chứng thông tin, đồng thời giúp nhà báo nhận diện và sửa chữa sai sót do AI gây ra. Việc này đảm bảo con người giữ vai trò quyết định trong quy trình sản xuất nội dung, nâng cao hiệu quả công việc mà vẫn duy trì tính nhân văn của nghề báo.
Ngoài ra, việc đưa học phần “Báo chí dữ liệu và công nghệ AI” vào chương trình đào tạo tại các đơn vị đào tạo về báo chí – truyền thông là bước đi chiến lược. Học phần này sẽ giúp sinh viên làm quen với phân tích dữ liệu lớn, ứng dụng AI và nhận diện các vấn đề đạo đức như thiên kiến thuật toán, từ đó chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành báo chí hiện đại.
Thúc đẩy hơn nữa hợp tác giữa nhà báo và chuyên gia AI để phát triển các công cụ AI phù hợp với đặc thù báo chí Việt Nam. Nhà báo cần truyền đạt rõ nhu cầu thực tế, trong khi các chuyên gia thiết kế giải pháp tối ưu, dễ sử dụng và minh bạch.
Đồng thời, các trung tâm đào tạo – thử nghiệm AI tại các trường đại học lớn sẽ đóng vai trò như “phòng thí nghiệm” để nghiên cứu và ứng dụng AI, cung cấp không gian thực hành cho nhà báo và sinh viên trong việc tự động hóa sản xuất tin tức hay phân tích xu hướng truyền thông. Những trung tâm này sẽ thúc đẩy đổi mới và nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành báo chí trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng.
Cuối cùng, việc tổ chức các cuộc thi sáng tạo nội dung ứng dụng AI sẽ tạo sân chơi cho các nhà báo trẻ thể hiện khả năng. Họ có thể sử dụng AI để tạo ra các sản phẩm báo chí độc đáo như bài viết phân tích dữ liệu, video đa phương tiện hay đồ họa tương tác, từ đó học hỏi từ đồng nghiệp và chuyên gia, khơi nguồn cảm hứng cho toàn ngành.
Những giải pháp nêu trên, khi được thực hiện đồng bộ, sẽ không chỉ giúp báo chí Việt Nam khai thác hiệu quả tiềm năng của AI mà còn đảm bảo sự phát triển bền vững, giữ vững giá trị cốt lõi của nghề báo trong thời đại số hóa.
Nâng tầm báo chí với AI
Nhìn về tương lai, AI sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của báo chí. Để đảm bảo công nghệ này được ứng dụng hiệu quả, cần có những định hướng rõ ràng.
Cần thiết phát triển AI một cách minh bạch và trách nhiệm, đảm bảo rằng các công cụ AI cung cấp thông tin rõ ràng về cách thức hoạt động và ra quyết định, giúp nhà báo kiểm soát và điều chỉnh nội dung khi cần thiết.
Việc tăng cường vai trò của con người cũng rất quan trọng. Xác định rõ ràng rằng công nghệ được sử dụng để hỗ trợ, chứ không thay thế hoàn toàn cho khả năng sáng tạo và trách nhiệm của nhà báo.
Ngoài ra, việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển là cần thiết, giúp các cơ quan báo chí hợp tác với trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để phát triển những giải pháp AI phù hợp với đặc thù của Việt Nam. Việc xây dựng khung pháp lý là quan trọng, tạo nền tảng vững chắc để công nghệ AI phát triển bền vững trong lĩnh vực báo chí.
Ứng dụng AI là cơ hội để báo chí Việt Nam khẳng định vị thế trong thời đại số. Tận dụng lợi ích từ AI song hành phát triển nguồn nhân lực phù hợp, báo chí có thể mang đến sản phẩm chất lượng cao, giàu giá trị. Sự kết hợp hài hòa giữa con người và công nghệ hứa hẹn sẽ mang tới một tương lai ngày càng rực rỡ cho nền báo chí cách mạng Việt Nam.
https%3A%2F%2Fnguonluc.com.vn%2Fung-dung-ai-trong-bao-chi-dao-sac-khong-bang-chac-tay-a20517.html
