Doanh nghiệp tử tế đang bị hàng giả bóp nghẹt thế nào?

Không khó để bắt gặp hàng giả trong đời sống thường nhật. Một sản phẩm mỹ phẩm nhái mẫu mã Hàn Quốc, được bán tràn lan trên mạng xã hội. Một gói thực phẩm chức năng “trị bách bệnh”, đóng gói đẹp mắt nhưng không có kiểm định. Một túi xách “na ná” hàng hiệu, được chào mời công khai trên sàn thương mại điện tử. Điều đáng lo hơn cả là người tiêu dùng đã dần quen với sự hiện diện của hàng giả như một điều “tất yếu” trong môi trường kinh doanh. Khi cái giả ngang nhiên song hành cùng cái thật, thì giới hạn giữa gian dối và tử tế bắt đầu bị xóa nhòa.

Ở phía sau, các doanh nghiệp làm ăn chân chính đang phải chịu đựng một kiểu cạnh tranh phi đạo đức. Họ đầu tư dây chuyền công nghệ, trả lương công nhân đầy đủ, đóng thuế, tuân thủ quy định về kiểm nghiệm sản phẩm, bảo hành, hậu mãi… Trong khi đó, những đối tượng làm giả lại chỉ cần sao chép mẫu mã, giảm chất lượng nguyên liệu, cắt giảm mọi nghĩa vụ pháp lý để đưa ra thị trường những sản phẩm rẻ hơn một nửa – nhưng hình thức gần như giống hệt. Khi người tiêu dùng không phân biệt được đâu là hàng thật, đâu là hàng giả, thì doanh nghiệp tử tế bị thiệt hại đầu tiên.

Thống kê từ Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia cho thấy chỉ trong vài tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng đã xử lý hơn 5.000 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại – tăng gần 20% so với cùng kỳ năm trước. Riêng trong lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng, hàng giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Vụ việc Công ty CP Dược quốc tế Rance Pharma và Công ty CP Dược dinh dưỡng Hacofood Group bị khởi tố về hành vi sản xuất, buôn bán thực phẩm chức năng giả đã làm rúng động thị trường. Đáng nói là các sản phẩm này đã được tiêu thụ trong thời gian dài, qua nhiều kênh, nhiều tỉnh thành – trước khi bị phát hiện. Điều này cho thấy kẽ hở nghiêm trọng trong hệ thống hậu kiểm cũng như trách nhiệm giám sát của các cơ quan chức năng tại cơ sở.

Bản chất của hàng giả là phá vỡ toàn bộ quy tắc cạnh tranh lành mạnh. Nó khiến cho những ai tuân thủ luật pháp bị lép vế trước những kẻ gian lận. Nó tạo ra một “sự chọn lọc ngược” trong môi trường kinh doanh, nơi mà người làm đúng luật bị thiệt, còn kẻ lách luật thì phát tài. Nếu tình trạng này không được chấn chỉnh quyết liệt, sẽ đến lúc không ai còn động lực để giữ đạo đức nghề nghiệp nữa. Mỗi doanh nghiệp tử tế bị buộc phải đóng cửa vì cạnh tranh không lành mạnh – đó là một vết rạn trong nền kinh tế. Cộng dồn lại, đó là nguy cơ đổ vỡ cấu trúc kinh doanh bền vững của quốc gia.

Một nguyên nhân sâu xa khiến hàng giả tràn lan là kẽ hở pháp lý. Nhiều lĩnh vực – như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, sản phẩm tiêu dùng – hiện vẫn cho phép doanh nghiệp tự công bố chất lượng, trong khi khâu hậu kiểm lại không đủ lực lượng hoặc thiếu nghiêm minh. Có những sản phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc, thậm chí chưa từng được cấp phép vẫn dễ dàng được bán qua livestream, fanpage, thậm chí trên cả sàn TMĐT lớn. Lẽ ra, khi một sản phẩm được bày bán đại trà, thì trách nhiệm pháp lý không chỉ thuộc về đơn vị sản xuất, mà còn phải được chia sẻ bởi nền tảng phân phối – nhưng thực tế điều này chưa được thể hiện trong chế tài hiện hành.

Không thể không nhắc tới vai trò của thương mại điện tử trong việc gián tiếp tiếp tay cho hàng giả. Trong khi thương mại số là động lực của kinh tế hiện đại, thì chính các nền tảng này lại đang trở thành “thiên đường” cho hàng giả sinh sôi. Việc kiểm duyệt người bán lỏng lẻo, thuật toán ưu tiên sản phẩm bán chạy – mà phần lớn là hàng rẻ nhái mẫu mã – đã khiến cho hàng giả không chỉ tồn tại mà còn được ưu ái về hiển thị. Doanh nghiệp thật không cạnh tranh nổi, phản ánh cũng bị xử lý chậm trễ, quy trình không minh bạch. Đã đến lúc cần nhìn nhận trách nhiệm pháp lý của các nền tảng TMĐT – bởi nếu không kiểm soát được đầu vào, thì không thể vô can với hậu quả đầu ra.

Thêm vào đó, chế tài xử lý hàng giả còn quá nhẹ. Rất nhiều vụ việc, dù gây thiệt hại lớn, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân nhưng chỉ bị xử phạt hành chính. Một cơ sở làm giả mỹ phẩm, thu lợi hàng tỷ đồng, sau khi bị phát hiện chỉ nộp phạt vài chục triệu – điều này không khác gì “phí hoạt động”. Một kênh bán hàng livestream lừa đảo khách hàng bằng hàng nhái, nhưng chỉ bị cảnh cáo – trong khi người tiêu dùng đã mất tiền và niềm tin. Nếu pháp luật không nghiêm minh, không có tính răn đe, thì luật pháp sẽ trở thành công cụ bị lợi dụng – chứ không phải nền tảng bảo vệ công lý.

Trong hoàn cảnh ấy, câu hỏi đặt ra là: Doanh nghiệp tử tế sẽ còn trụ được bao lâu? Bao nhiêu thương hiệu Việt đã phải dừng cuộc chơi vì bị nhái quá nhiều, kiện không ai xử, mất thị trường lặng lẽ? Bao nhiêu nỗ lực xây dựng chất lượng, hình ảnh, uy tín trong nhiều năm bị phá vỡ bởi những sản phẩm giả danh nhưng giá rẻ, trôi nổi?

Nếu không bảo vệ họ, ai sẽ bảo vệ tương lai kinh tế?

Cần những hành động mạnh tay và hệ thống đồng bộ để xóa bỏ hàng giả từ gốc rễ. Trước tiên là siết pháp luật, đưa ra khung hình phạt rõ ràng, nghiêm khắc với hành vi tái phạm. Đồng thời, phải truy trách nhiệm đến cùng với các sàn TMĐT: không thể mãi giữ vai trò “trung gian vô can”. Bên cạnh đó, cần khuyến khích xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm cấp quốc gia, áp dụng công nghệ mã vạch QR, blockchain nếu cần – để mỗi người dân có thể tự kiểm tra thật – giả.

Về lâu dài, phải xây dựng nền đạo đức tiêu dùng có trách nhiệm. Người dân phải hiểu rằng: mua hàng giả không chỉ là “bị lừa”, mà còn là đang tiếp tay cho hành vi phi pháp, làm hại chính mình và xã hội. Đừng vì ham rẻ vài chục nghìn mà làm giàu cho kẻ dối trá. Mỗi người dân tỉnh táo là một mắt xích trong phòng tuyến bảo vệ sự tử tế.

Cuối cùng, cần nhìn nhận rằng: chống hàng giả không chỉ là nhiệm vụ của lực lượng chức năng, mà là nhiệm vụ của toàn xã hội. Cơ quan quản lý phải quyết liệt hơn, doanh nghiệp phải minh bạch hơn, nền tảng số phải trách nhiệm hơn, và người dân – hãy là người tiêu dùng thông minh, không thỏa hiệp với cái giả, cái gian.

Bởi nếu hàng giả vẫn còn sống khỏe, thì những gì thật – thật lòng, thật tâm, thật chất lượng – sẽ bị bóp nghẹt, một cách từ từ nhưng chắc chắn. Đó không chỉ là bi kịch của doanh nghiệp, mà còn là bi kịch của lòng tin. Mà trong kinh tế thị trường, một khi lòng tin đã mất, thì mọi thứ sẽ phải trả giá.

Muốn xây dựng một nền kinh tế bền vững, trước hết phải loại bỏ sự tồn tại dai dẳng của gian dối. Và điều đầu tiên cần làm – là bảo vệ đến cùng những doanh nghiệp tử tế.

Hà Trần