Khoảng cách số chặn lối tiếp cận dịch vụ bán lẻ hiện đại

Năm 2025, quy mô thị trường bán lẻ Việt Nam có thể đạt 350 tỷ USD, với mức tăng trưởng bình quân 9-10%/năm.

Bán lẻ truyền thống đối diện áp lực tái cấu trúc

Sự bùng nổ của công nghệ, đổi mới sáng tạo và hạ tầng số đang tái cấu trúc toàn diện ngành bán lẻ. Thị trường được đánh giá năng động, quy mô dự báo có thể đạt 350 tỷ USD vào năm 2025, với mức tăng trưởng bình quân 9-10%/năm. Động lực chính nằm ở khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Theo phân tích từ Phòng Tham vấn hội nhập (Viện Nghiên cứu Chiến lược chính sách Công Thương), bán lẻ đang chuyển từ tăng trưởng theo lượng sang chú trọng chất. Công nghệ không chỉ hỗ trợ vận hành mà còn quyết định năng lực cạnh tranh, cách doanh nghiệp tiếp cận người tiêu dùng.

Hơn 90% doanh nghiệp quy mô lớn đã hoàn tất số hóa cơ bản, dành 5-10% ngân sách cho công nghệ. Trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Cloud (đám mây), IoT (internet vạn vật) được triển khai để tối ưu chuỗi cung ứng, giảm tồn kho, cá nhân hóa trải nghiệm và cải thiện hiệu quả kinh doanh. Dự kiến đến năm 2025, nhóm doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số có thể tăng doanh thu cao hơn 15-20% so với phần còn lại.

Mô hình bán lẻ đa kênh, phygital (kết hợp trực tuyến – trực tiếp) trở thành xu hướng. Các hệ thống MWG, Masan, Saigon Co.op, Vincom Retail cùng các nền tảng TMĐT như Shopee, Lazada, Tiki hình thành hệ sinh thái số phục vụ hàng chục triệu người mua sắm.

Nghiên cứu hành vi mua hàng mới của người tiêu dùng 2025, Công ty chuyên tư vấn chiến lược và đào tạo chuyên sâu về năng lực thương mại phân tích rằng, doanh thu bán hàng qua mạng xã hội chiếm khoảng 20% tổng doanh thu TMĐT, nghĩa là tiêu dùng đã gắn chặt hơn với nền tảng số. Hạ tầng thanh toán và logistics theo đó phát triển nhanh. Ở đô thị, hơn 80% giao dịch bán lẻ thực hiện qua QR, ví điện tử, ngân hàng số. Thời gian thanh toán được rút ngắn, hỗ trợ giao hàng siêu tốc, góp phần tạo hệ sinh thái bán lẻ kết nối tiêu dùng – logistics – tài chính – dữ liệu.

Cần chuyển đổi số theo chiều sâu, bám sát thực tiễn

Dù chuyển đổi số diễn ra mạnh, bức tranh toàn ngành chưa đồng bộ. Kênh bán lẻ truyền thống vẫn chiếm khoảng 60% thị phần nhưng gặp khó khi tiếp cận công nghệ, trong khi đây là kênh phục vụ phần lớn người tiêu dùng nông thôn và ngoại ô. Chuyển đổi số chủ yếu tập trung ở doanh nghiệp lớn.

Theo TS Nguyễn Thị Hà (Khoa Tài chính – Kế toán, Trường Đại học Công nghệ Đông Á), nhiều doanh nghiệp nhỏ, vừa và hộ kinh doanh thiếu vốn, thiếu nhân lực số, thiếu chiến lược dài hạn. Đầu tư công nghệ còn manh mún, chưa gắn với đổi mới mô hình kinh doanh, nên hiệu quả chưa đạt kỳ vọng.

Chất lượng dữ liệu cũng là điểm nghẽn. Lượng dữ liệu phát sinh lớn nhưng thiếu hệ thống quản trị thống nhất, dẫn đến lãng phí. Ứng dụng AI, Big Data ở nhiều nơi mới dừng ở thử nghiệm, chưa tạo giá trị thực tiễn.

“Hạ tầng logistics và kết nối vùng miền tiếp tục là thách thức. Giao hàng nhanh phát triển mạnh ở đô thị nhưng khó mở rộng ra nông thôn do chi phí cao và hạn chế về hạ tầng. Khoảng cách số trong tiêu dùng vì thế vẫn tồn tại, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận dịch vụ hiện đại của người dân”, TS Hà nhận định.

Bên cạnh đó, khung pháp lý cho các mô hình mới như live commerce (thương mại trực tiếp), quản lý dữ liệu người tiêu dùng, AI hay blockchain (công nghệ chuỗi khối) trong truy xuất nguồn gốc đang trong quá trình hoàn thiện. Sự thiếu đồng bộ khiến nhiều doanh nghiệp thận trọng khi triển khai sáng kiến số.

Từ thực tiễn trên, các chuyên gia cho rằng, ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong bán lẻ cần triển khai theo hướng căn cơ, phù hợp điều kiện doanh nghiệp và dễ tiếp cận.

Yêu cầu hoàn thiện khung pháp lý và hạ tầng số tiếp tục được đặt ra, tập trung vào dữ liệu, thanh toán, logistics và bảo vệ người tiêu dùng. Khi các điểm nghẽn được tháo gỡ, doanh nghiệp sẽ có điều kiện phát triển đồng bộ hơn, nâng cao chất lượng phục vụ và đáp ứng nhu cầu mua sắm ngày càng đa dạng của người dân.

Theo TS Hà, chính sách hỗ trợ nên ưu tiên doanh nghiệp nhỏ, vừa và hộ kinh doanh. Các chương trình “chợ số”, nền tảng dùng chung và đào tạo kỹ năng số cần tổ chức thiết thực, bám sát nhu cầu vận hành.

Chuyển đổi số cũng cần đi kèm tái cấu trúc mô hình kinh doanh và thay đổi tư duy quản trị. “Nếu chỉ dừng ở việc đầu tư thiết bị, phần mềm mà không điều chỉnh phương thức vận hành, hiệu quả mang lại sẽ hạn chế và dễ phát sinh chi phí”, bà Hà nhấn mạnh.

Bức tranh bán lẻ số tại Việt Nam đang mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp và người tiêu dùng. Tuy nhiên, khoảng cách công nghệ giữa các nhóm, giữa đô thị và nông thôn, giữa hiện đại và truyền thống vẫn là rào cản lớn đối với việc tiếp cận dịch vụ tiện ích, thông minh trong đời sống hàng ngày.