Kinh nghiệm xây dựng khung pháp lý điều chỉnh trí tuệ nhân tạo của úc và giá trị tham khảo đối với Việt Nam

Từ khóa: trí tuệ nhân tạo; hoàn thiện pháp luật; Úc; Việt Nam.

Abstract: Like many other countries, the Australian Government is building a legal framework to regulate Artificial Intelligence (AI) to create fair, safe and reliable results without hindering development. This article studies and analyzes the methods of regulating artificial intelligence stipulated in Australian law and points out some legal challenges, thereby making some recommendations for Vietnam to study and selectively absorb in building a legal framework to regulate AI in Vietnam.

Keywords: Artificial intelligence; legal improvement; Australia; Vietnam.

Đặt vấn đề

Tại Úc, AI là công nghệ quan trọng đối với lợi ích quốc gia^[1]. Úc thành lập Ủy viên eSafety đầu tiên trên thế giới vào năm 2015 để bảo vệ công dân Úc trực tuyến và là một trong những quốc gia đầu tiên áp dụng bộ Nguyên tắc đạo đức AI quốc gia năm 2019^[2]. Năm 2022, Chính phủ Úc thành lập 04 trung tâm năng lực AI^[3] với mục tiêu quảng bá sản phẩm AI để được công nhận trên toàn cầu; đồng thời, xuất hiện các công ty khởi nghiệp và công ty đầu tư vào lĩnh vực AI. Theo Tổ chức Nghiên cứu khoa học và Công nghiệp liên bang (the Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation – CSIRO), có hơn 200 công ty AI hoạt động tại Sydney, đại diện cho gần một nửa trong số 544 công ty AI của Úc và một phần tư các công ty này đã hoạt động trên 10 năm^[4].

Vấn đề đặt ra, Úc sẽ trở thành quốc gia sáng tạo hàng đầu về AI hay cần phải ứng dụng các công nghệ được phát triển bởi các quốc gia khác. Vì thế, có quan điểm cho rằng, các doanh nghiệp Úc có khả năng là “người tiêu dùng” AI do các quốc gia khác phát triển^[5]. Hiện, Úc được xếp hạng là nền kinh tế phức tạp thứ 82^[6] và có tỷ lệ ứng dụng AI và phân tích dữ liệu thấp so với các quốc gia khác trong Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD)^[7]. CSIRO cho rằng^[8], với sự ra mắt ChatGPT của OpenAI, Bard của Google và Bing của Microsoft nhưng Úc vẫn đang ở giai đoạn đầu của chu kỳ phát triển AI. Các doanh nghiệp Úc nhận thấy, cách tiếp cận đối với AI của quốc gia hiện quá rộng và mong muốn định vị Úc là quốc gia dẫn đầu toàn cầu về AI có thể là “sai lầm”^[9]. Tuy nhiên, việc bảo đảm các hoạt động AI an toàn và có trách nhiệm thực sự quan trọng đối với các doanh nghiệp Úc để giảm thiểu các rủi ro về mặt pháp lý hay cạnh tranh toàn cầu. Điều này nhấn mạnh đến nhu cầu về một phương pháp tiếp cận cân bằng nhằm bảo đảm các định hướng, chính sách không làm chậm hoặc gián đoạn quá trình phát triển AI trong tương lai.

1. Chính sách, pháp luật của Úc đối với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo

Chính phủ Úc ban đầu dựa vào các nguyên tắc đạo đức AI như một phản ứng trước những tác hại tiềm ẩn phát sinh từ việc ứng dụng AI^[10]. Úc đã hỗ trợ công tác xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật cho AI có trách nhiệm như phát triển các tiêu chuẩn quốc tế^[11]. Bên cạnh các quy định “mềm”, Úc điều chỉnh AI thông qua pháp luật hiện hành, theo từng lĩnh vực như pháp luật bảo vệ người tiêu dùng^[12], dịch vụ tài chính^[13], luật hành chính^[14], luật doanh nghiệp^[15], pháp luật về quyền con người^[16].

1.1. Các quy định “mềm”

Quy định “mềm” là việc can thiệp thông qua các quy định không mang tính ràng buộc nghĩa vụ pháp lý chính thức, thay vào đó là các nguyên tắc giới hạn có khả năng tác động đến cá nhân, doanh nghiệp để hành xử theo hướng mang lại lợi ích chung và dễ dàng đạt được các mục đích quản lý mong muốn^[17], gồm nguyên tắc về đạo đức, tiêu chuẩn kỹ thuật, hướng dẫn quản lý, các quy tắc tự nguyện và kết hợp.

– Nguyên tắc đạo đức AI: Úc đã ban hành nguyên tắc đạo đức năm 2019^[18], thể hiện cam kết quan trọng thông qua nghĩa vụ tích cực, nhân đạo và ưu tiên “các giá trị lấy con người làm trung tâm”^[19].

– Tiêu chuẩn kỹ thuật: chi tiết kỹ thuật còn thiếu trong các nguyên tắc đạo đức AI sẽ được cung cấp thông qua các tiêu chuẩn kỹ thuật. Các tiêu chuẩn kỹ thuật dành cho AI có trách nhiệm và phần nào thể hiện được khuôn khổ đạo đức AI, được Tiêu chuẩn Úc (Standards Australia) phát triển và phối hợp với các tổ chức quốc tế như ISO-IEC thực hiện^[20].

– Hướng dẫn từ cơ quan quản lý: nhiều cơ quan quản lý của Úc đã cung cấp hướng dẫn về các quy định mà họ thực thi áp dụng cho việc sử dụng AI. Chẳng hạn, Ủy ban Nhân quyền của Úc đã ban hành hướng dẫn về AI trong định giá bảo hiểm^[21], dịch vụ tài chính^[22] và công nghệ thần kinh^[23]; hay Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán và Đầu tư Úc đã đưa ra hướng dẫn các nhà cung cấp dịch vụ tài chính rằng, nghĩa vụ hiện tại “không thay đổi theo công nghệ mới”^[24].

Cam kết tự nguyện: các cam kết tự nguyện do các doanh nghiệp phát triển, thường là để phản hồi các mối quan tâm của xã hội liên quan đến mô hình kinh doanh của họ và đại diện cho hình thức tự quản lý. Chẳng hạn, cam kết toàn cầu của các công ty công nghệ về việc hợp tác để chống lại AI “deepfake” trong các cuộc bầu cử, gồm cách phát triển công cụ phát hiện, giải quyết vấn đề phân phối, thúc đẩy nhận thức của công chúng và hiểu biết về phương tiện truyền thông^[25].

– Quy định đồng quản lý: là sự liên kết các cam kết của doanh nghiệp với pháp luật làm cho các điều khoản này ràng buộc đối với các bên tham gia và có thể được thi hành bởi cơ quan có thẩm quyền^[26]. Chẳng hạn, Đạo luật An toàn trực tuyến năm 2021 (Online Safety Act 2021) của Úc triển khai mô hình tự nguyện để giải quyết các vấn đề về an toàn trực tuyến liên quan tới AI. Theo đó, Ủy ban eSafety (eSafety Commissioner) có quyền yêu cầu các bên tham gia xóa nội dung trực tuyến bất hợp pháp và có hại, gồm tài liệu khai thác tình dục trẻ em và hình ảnh riêng tư (không được sự đồng ý) được tạo ra bởi AI^[27]. Đạo luật An toàn trực tuyến năm 2021 cung cấp thêm cơ chế yêu cầu những doanh nghiệp có liên quan phát triển các quy định mới và phải được đăng ký theo Đạo luật này^[28]. Điểm yếu của cơ chế này là có thể dễ bị xem là doanh nghiệp nắm giữ và không được người dân giám sát^[29].

1.2. Quy định pháp luật và một số thách thức trong việc điều chỉnh trí tuệ nhân tạo

Pháp luật Úc là hệ thống thông luật và có chế độ luật định phong phú^[30]. Hệ thống pháp luật hiện hành áp dụng cho các công nghệ mới, gồm cả khả năng điều chỉnh AI. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra, các đạo luật và án lệ hiện hành chưa điều chỉnh “thỏa đáng” đối với AI. Do đó, năm 2024, Chính phủ Úc dự tính đầu tư 39,9 triệu đô la trong 05 năm để phát triển các chính sách và năng lực hỗ trợ việc ứng dụng AI, gồm việc củng cố các đạo luật hiện hành^[31].

1.2.1. Tư cách pháp lý của trí tuệ nhân tạo trong các quan hệ pháp luật

Hiện, khung pháp lý của Úc không điều chỉnh hệ thống AI như một chủ thể trong quan hệ pháp luật mà điều chỉnh và đặt ra yêu cầu cho các bên liên quan dựa trên rủi ro do AI gây ra với mục tiêu bảo vệ con người. Theo đó, các đối tượng điều chỉnh gồm: người triển khai AI, nhà phát triển AI, người dùng AI, bên liên quan bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, việc chưa có quy định pháp luật điều chỉnh AI ở Úc tạo ra nhiều rủi ro pháp lý. Chẳng hạn, vấn đề pháp lý về sở hữu trí tuệ, đặc biệt, việc sở hữu các sản phẩm hoặc sáng chế của AI hay về trách nhiệm sản phẩm trong pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng^[32].

1.2.2. Pháp luật về sở hữu trí tuệ đối với trí tuệ nhân tạo

Đối với lĩnh vực sở hữu trí tuệ, hiện, pháp luật Úc chưa công nhận AI là nhà phát minh hoặc chủ sở hữu của các phát minh, tác giả của các tác phẩm do AI tạo ra. Cụ thể, quyền sở hữu tài sản trí tuệ trong các tác phẩm và phát minh do AI tạo ra không được đề cập rõ ràng trong pháp luật sở hữu trí tuệ của Úc.

– Đối với bản quyền (copyright)^[33]: văn bản điều chỉnh vấn đề bản quyền tại Úc là Đạo luật Bản quyền năm 1968 (Copyright Act 1968). Đạo luật Bản quyền năm 1968 không có điều khoản rõ ràng quy định về AI. Tuy nhiên, trong phạm vi thuật toán của AI được viết (ví dụ: dưới dạng mã nguồn), phần mềm sẽ được coi là “tác phẩm văn học” và có khả năng phải tuân thủ các biện pháp bảo vệ theo Đạo luật Bản quyền năm 1968, gồm lệnh cấm sao chép trái phép^[34].

Mục 32 Đạo luật Bản quyền năm 1968 quy định, bản quyền tồn tại trong tác phẩm văn học, kịch, âm nhạc hoặc nghệ thuật gốc khi tác phẩm chưa được xuất bản và tác giả là công dân hoặc thường trú nhân Úc^[35]. Quy định của Mục 32 Đạo luật Bản quyền năm 1968 áp dụng trong trường hợp yêu cầu các tác phẩm có bản quyền phải được tạo ra bởi một tác giả là con người.

Cụ thể, trong vụ Telstra Corp Ltd kiện Công ty Phone Directories Co Pty Ltd (2010) 201 FCR 173, Tòa án Liên bang nhận thấy, bản quyền không tồn tại trong các danh bạ Điện thoại được tạo ra bằng quy trình tự động sử dụng phần mềm máy tính, theo đó, những người liên quan không đầu tư trí tuệ độc lập trước khi có bản cứng đầu tiên của các tác phẩm^[36]. Nói cách khác, phần lớn danh bạ điện thoại được tổ chức và trình bày bằng chương trình máy tính không được bảo vệ bản quyền vì biên soạn không phải do cá nhân nào thực hiện (tức là không có tác giả là con người). Tương tự, trong vụ IceTV Pty Ltd kiện Công ty Nine Network Australia Pty Ltd (2009) 239 CLR 458, Tòa án cấp cao phán quyết, để bản quyền tồn tại trong một tác phẩm văn học, tác phẩm đó phải được tạo ra bởi một tác giả là con người đã nỗ lực tinh thần đủ để tạo ra tác phẩm^[37].

Theo truyền thống, một trong những lý do chính khiến Tòa án Úc ưu tiên tầm quan trọng của tác giả là để bảo đảm Đạo luật bản quyền của Úc công nhận kỹ năng và công sức mà người sáng tạo bỏ ra, đồng thời, khuyến khích sản xuất các tác phẩm nghệ thuật, văn học, kịch và âm nhạc. Như vậy, để được Đạo luật Bản quyền năm 1968 bảo vệ, tác giả của một tác phẩm phải là “người đủ điều kiện”, nghĩa là họ là công dân hoặc thường trú nhân của Úc hoặc là một quốc gia mà Úc đã công nhận bảo vệ bản quyền theo các hiệp ước và công ước quốc tế. Vì lý do này, AI không thể là tác giả (hay chủ sở hữu) của tài sản trí tuệ được tạo ra.

– Đối với sáng chế: liên quan đến sáng chế do AI tạo ra, Mục 15 Đạo luật Bằng sáng chế năm 1990 (Patents Act 1990) quy định, bằng sáng chế cho một phát minh chỉ có thể được cấp cho một con người^[38]. Không chỉ AI mà Luật Bằng sáng chế của Úc cũng rất khó khăn trong việc xác nhận cho các phát minh được triển khai trên máy tính, vì các phát minh chỉ sử dụng các chức năng đã biết của máy tính để tạo ra các kết quả đã biết đều không được cấp bằng sáng chế. Nhìn chung, các phát minh được triển khai trên máy tính phải cung cấp một cách thức mới lạ và sáng tạo để máy tính hoạt động thay vì sử dụng các chức năng đã biết của máy tính để hoàn thành một nhiệm vụ. Như vậy, hệ thống AI sẽ không đạt yêu cầu và không được liệt kê trong đơn xin cấp bằng sáng chế là nhà phát minh. Điều này đã được Tòa án liên bang (the Full Federal Court) khẳng định rõ trong vụ Commissioner of Patents kiện Thaler (2022) FCAFC 62^[39]. Trong vụ việc này, quyết định của Tòa án liên bang đã bãi bỏ một quyết định mang tính “bước ngoặt” của Thẩm phán Beach^[40] khi chỉ ra DABUS, một hệ thống AI, có thể được coi là một nhà phát minh theo Đạo luật Bằng sáng chế năm 1990 và Quy định Bằng sáng chế năm 1991 (Patent Regulations 1991).

Một trong số vấn đề được đưa ra xem xét là khả năng AI chuyển nhượng quyền của mình cho một người hoặc một thực thể khác. Theo lập luận của Tiến sĩ Thaler: “… Thông luật trao quyền sở hữu bất kỳ thứ gì do DABUS tạo ra cho chủ sở hữu của nó, tức là người nộp đơn”. Tòa án không phản đối rõ ràng quan điểm này, vì quan hệ đối với phát minh và quyền sở hữu không được đánh giá với cùng một nguyên tắc. Thay vào đó, họ tập trung cuộc điều tra vào việc một máy AI có thể được coi là “nhà phát minh” theo nghĩa được quy định cho thuật ngữ đó trong Đạo luật Sáng chế năm 1990 và Quy định Bằng sáng chế năm 1991 hay không^[41]. Tòa án đã áp dụng cách tiếp cận từ vụ Stack kiện Davies Shephard Pty Ltd (2001) FCA 501 khi phát hiện “phải có mối quan hệ pháp lý giữa nhà phát minh thực tế và người có quyền được cấp bằng”. Sau đó, Tòa án khẳng định, “một thứ không có địa vị pháp lý không thể thực hiện việc chuyển nhượng”⁴², thuật ngữ “nhà phát minh” được hình dung là một “cá nhân tự nhiên” không bao hàm hệ thống AI. Tòa án nhận định, Tiến sĩ Thaler cố ý nộp đơn để “gây ra cuộc tranh luận” mà họ cũng thừa nhận đây là vụ kiện “quan trọng và đáng giá”. Từ quyết định này, dường như Tòa án sẽ “cởi mở” với khả năng AI có thể được gọi là “nhà phát minh” tại Úc vào một thời điểm nào đó. Tuy nhiên, quy trình đúng để xem xét những trường hợp phức tạp và các vấn đề tiềm ẩn sẽ được Quốc hội thông qua, không phải Tòa án. Vấn đề này cũng được đặt ra cho các Tòa án ở các khu vực tài phán khác trên toàn thế giới. Đáng chú ý, vụ kiện bằng sáng chế DABUS đã dẫn đến những kết luận tương tự ở Hoa Kỳ, châu Âu, Vương quốc Anh và New Zealand. Như vậy, đối với pháp luật sở hữu trí tuệ, quan điểm về AI đã rõ ràng qua nhiều vụ kiện tương tự trên thế giới.

1.2.3. Pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng

Luật Người tiêu dùng Úc^[43] (Australian Consumer Law – ACL) là một phần của Đạo luật Cạnh tranh và người tiêu dùng năm 2010 (Competition and Consumer Act 2010), gồm các quy định “trung lập” đối với sự thay đổi của công nghệ để điều chỉnh hành vi kinh doanh. AI hay hàng hóa, dịch vụ ứng dụng AI khó kiểm soát hơn so với hàng hóa, dịch vụ truyền thống. Tuy nhiên, hệ thống AI vẫn tác động đến mối quan hệ giữa nhà cung cấp, nhà sản xuất và người tiêu dùng mà ACL điều chỉnh. Việc phát triển hàng hóa, dịch vụ hỗ trợ AI không làm cho ACL phải thay đổi theo xu hướng này^[44]. ACL gồm sự kết hợp của các quy tắc cụ thể và các tiêu chuẩn dựa trên nguyên tắc, không phụ thuộc vào công nghệ. Tuy nhiên, thực tế, ACL còn tồn tại nhiều khó khăn trong việc điều chỉnh đối với AI.

– Về khái niệm: ACL đặt ra một số tiêu chí cho hàng hóa, dịch vụ nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Do đó, tiêu chí này chỉ được áp dụng khi đối tượng có liên quan là hàng hóa hoặc dịch vụ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, định nghĩa về hàng hóa, dịch vụ ứng dụng AI chưa rõ ràng. Theo ACL, hàng hóa, dịch vụ được định nghĩa^[45]: “hàng hóa” gồm một loạt các mặt hàng, từ tàu thuyền, động vật, khí đốt, phần mềm, hàng cũ và cũng bao gồm các thành phần hoặc phụ kiện của hàng hóa; “dịch vụ” gồm bất kỳ quyền, lợi ích, đặc quyền hoặc tiện ích nào được hoặc sẽ được cung cấp, cấp hoặc chuyển giao trong thương mại hoặc kinh doanh.

Theo định nghĩa trên, sản phẩm ứng dụng AI có thể được coi là phầm mềm và Ủy ban Cạnh tranh và người tiêu dùng Úc (ACCC) cũng đã công bố nhiều tài liệu để hỗ trợ người tiêu dùng và doanh nghiệp hiểu các quyền và nghĩa vụ của họ đối với các vấn đề liên quan^[45]. Tuy nhiên, hiện, phần mềm có thể được nhúng vào nhiều dịch vụ kinh doanh theo những cách mới mà không chỉ là hàng hóa. Trong một số trường hợp, điều này đưa những việc không rõ ràng hiện có về cách xử lý “phần mềm” theo ACL vào các phạm vi mới.

Với những quy định cũ trước đây, chỉ phần mềm được cung cấp trên phần cứng (như CD-ROM) mới được coi là hàng hóa; tuy nhiên, sau khi ACL được ban hành, vấn đề này đã được giải quyết. Theo đó, phần mềm là một loại hàng hóa theo định nghĩa của ACL. Tuy nhiên, có quan điểm cho rằng, định nghĩa phần mềm theo ACL không khả thi trên thực tế, gồm cả trường hợp phần mềm được cung cấp kèm theo việc cung cấp các dịch vụ hỗ trợ AI hoặc gồm các thành phần như dữ liệu không thể thực thi (như nhạc trong trò chơi điện tử) hoặc các dịch vụ trọn gói (như bảo vệ an ninh)^[47].

– Về biện pháp bồi thường: với đặc điểm của các hệ thống AI, những thách thức hiện tại mà người tiêu dùng phải đối mặt khi tiếp cận các biện pháp bồi thường do doanh nghiệp không đáp ứng được các tiêu chí về bảo vệ người tiêu dùng có thể ngày càng nhiều hơn. Một số hàng hóa, dịch vụ ứng dụng AI phức tạp với các thuật toán không rõ ràng, trong một số trường hợp có thể làm cho việc xác định hàng hóa hoặc dịch vụ có “khuyết tật” hay không trở nên khó khăn. Ngay cả khi rõ ràng là một sản phẩm có khuyết tật, thì khó có thể xác định mức độ vi phạm và bên nào chịu trách nhiệm, đặc biệt, khi khả năng bồi thường thiệt hại phụ thuộc vào việc tổn thất của người tiêu dùng có thể lường trước được một cách hợp lý hay xảy ra độc lập với sự kiểm soát của con người. Để khởi kiện thành công nhà sản xuất hàng hóa khuyết tật, người bị thiệt hại phải thiết lập mối liên hệ nhân quả giữa những khiếm khuyết với bất kỳ tổn thất hoặc thiệt hại nào phải chịu. Tuy nhiên, khi ứng dụng AI (có hành vi tự chủ và tính phức tạp) vào sản phẩm thì thiếu sót của nhà sản xuất và thiệt hại xảy ra khó có thể chứng minh rõ ràng.

2. Giá trị tham khảo đối với Việt Nam

Với những tác động của AI, Chính phủ Úc sẽ tiếp tục khuyến khích các sáng kiến về cam kết tự nguyện cho các ngành công nghiệp dẫn đầu nhằm phát triển và sử dụng các công nghệ AI an toàn và có trách nhiệm^[48]. Tuy nhiên, Úc cũng đang cân nhắc đưa ra “các rào cản an toàn bắt buộc” đối với AI có rủi ro cao, đồng thời, vẫn hỗ trợ hoặc ít nhất là không kìm hãm sự đổi mới, đặc biệt, đối với các công nghệ AI tiên phong. Bên cạnh đó, việc xây dựng đạo luật riêng điều chỉnh AI vẫn là mục tiêu tương lai mà Chính phủ Úc hướng tới^[49]. Mặc dù, hình thức và nội dung của chính sách riêng này chưa được phát triển, nhưng khi hoàn thành có thể chịu ảnh hưởng từ kinh nghiệm các khu vực pháp lý khác, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ (US) và Canada^[50]. Chính phủ Úc đã chỉ ra, phản ứng của họ phải tương thích với các khu vực quan trọng khác, chủ yếu là EU^[51] và sẽ tập trung vào các nghĩa vụ về “thử nghiệm”, “minh bạch” và “trách nhiệm giải trình”. Những nghĩa vụ này thường được mô tả là quy định tiền kiểm “dựa trên quy trình”^[52] để ngăn ngừa các tác hại phát sinh. Điều này trái ngược với quy định hậu kiểm “dựa trên hiệu suất”, vốn đã được áp dụng theo nhiều luật hiện hành có liên quan của Úc.

Đối với Việt Nam, AI ngày càng được ứng dụng phổ biến ở mọi lĩnh vực của kinh tế – xã hội, giúp tăng cường tính cạnh tranh của nền kinh tế. AI sẽ trở thành một trong những trụ cột và là động lực chính trong chiến lược chuyển đổi số. Nhận thấy xu thế phát triển tất yếu và tác động to lớn, hầu hết các quốc gia trên thế giới (bao gồm Úc) đều có những chính sách nhất định và các biện pháp triển khai để thúc đẩy phát triển, ứng dụng AI an toàn và có trách nhiệm. Dù là quốc gia có nhiều thành tựu công nghệ nhưng Úc vẫn thận trọng trong việc điều chỉnh các vấn đề về AI bằng pháp luật mà thông qua luật mềm hay các biện pháp kết hợp. Việc ban hành một đạo luật riêng để điều chỉnh AI cần thêm thời gian để nghiên cứu thực tiễn cũng như xem xét kết quả của việc triển khai các biện pháp khác trên thực tế hay là tính cần thiết của vấn đề. Vì thế, Việt Nam có thể nghiên cứu, tham khảo, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm này của Úc khi xây dựng đạo luật (hoặc khung pháp lý) về AI trong tương lai để phản ánh xu hướng chung của pháp luật thế giới về AI.

Do vậy, Việt Nam cần có những giải pháp phù hợp trước khi ban hành văn bản điều chỉnh trực tiếp AI. Trong việc xây dựng khung pháp lý về AI, Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025 có quy định chung nhằm quản lý AI. Tuy nhiên, hiện, AI là một công nghệ được ứng dụng trên thực tế và không được coi là có tư cách pháp lý. Bên cạnh đó, các vấn đề về rủi ro có liên quan đến AI ở Việt Nam còn “mờ nhạt” và có thể được điều chỉnh bởi pháp luật hiện hành. Chẳng hạn, việc quản lý nội dung trên không gian mạng như Luật An ninh mạng năm 2018, Luật Giao dịch điện tử năm 2023, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2025…; liên quan đến trách nhiệm sản phẩm như Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2018…

Nói cách khác, những vấn đề pháp lý mà Úc đã gặp phải có thể xuất hiện ở Việt Nam, nhưng ở một thời điểm mà việc ứng dụng và phát triển AI ở Việt Nam mạnh mẽ hơn. Do đó, việc luật hóa AI ở Việt Nam hiện có thể còn quá sớm, mang tính chất “không thừa, không thiếu”, đồng nghĩa với việc quy định chỉ mang tính hình thức mà chưa thực sự cần thiết. Nghiên cứu cho thấy, hiện, pháp luật Việt Nam đủ “khả năng” để quản lý các rủi ro từ AI truyền thống, cũng như AI tạo sinh khi các sản phẩm ứng dụng AI được sử dụng ở Việt Nam. Thay vì luật hóa các quy định về AI, thời gian tới, Việt Nam có thể cân nhắc những biện pháp quản lý như ban hành các hướng dẫn hay cam kết bắt buộc đối với các doanh nghiệp trong việc phát triển AI an toàn và có trách nhiệm. Việt Nam nên định hướng việc xây dựng một đạo luật riêng về AI trong tương lai, khi các thành tựu (về pháp lý, công nghệ) ở Việt Nam đã có những phát triển nhất định.

Kết luận

Không thể phủ nhận, chính những ưu thế và sức mạnh của AI đã gây ra những lo ngại sâu sắc cho Úc cũng như các quốc gia khác. Tuy nhiên, mục tiêu chung của Úc và nhiều quốc gia khác trên thế giới là phát triển AI một cách bền vững, có trách nhiệm nhưng không làm chậm hoặc cản trở quá trình phát triển AI trong tương lai. Do đó, Việt Nam cần có những bước đi “thận trọng” và “vững chãi” trong vấn đề này, cân nhắc xây dựng khung pháp lý phù hợp, an toàn với hệ sinh thái AI ở Việt Nam./.

NCS. ThS. Lê Hồng Thái

Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp

Ảnh: Internet

[1]. Alita Sharon (2024), Empowering Australia’s Future: Harnessing AI for National Growth, https://opengovasia. com/2024/02/02/empowering-australias-future-harnessing-ai-for-national-growth/, truy cập ngày 05/6/2025; Government’s interim response of Australian (2024), Supporting responsible AI: Discussion paper.

[2]. Đây là bước tiến quan trọng, được thử nghiệm ở một số doanh nghiệp lớn của Úc như NAB, Telstra và Microsoft.

[3]. Xem tại: https://www.industry.gov.au/news/funding-available-ai-and-digital-capability-centres, truy cập ngày 05/6/2025.

[4]. Hajkowicz S, Bratanova A, Schleiger E, Naughtin C (2023), Australia’s artificial intelligence ecosystem: Catalysing an AI industry, CSIRO, Canberra.

[5]. Hajkowicz S, Bratanova A, Schleiger E, Naughtin C (2023), tlđd, tr. 43.

[6]. Observatory of Economic Complexity (2023), Economic Complexity Index, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris.

[7]. Pitchbook (2023), Cơ sở dữ liệu Pitchbook, Productivity Commission (2022), 5-year productivity inquiry: Australia’s data and digital dividend.

[8]. Hajkowicz S, Bratanova A, Schleiger E, Naughtin C (2023), tlđd, tr. 43.

[9]. Hajkowicz S, Bratanova A, Schleiger E, Naughtin C (2023), tlđd, tr. 44.

[10]. Department of Industry, Science and Resources (Cth), Australia’s AI Ethics Principles, www.industry.gov.au/publications/australiaEthics-artificial-intelligence-ethics-framework/australias-ai-ethics-principles, truy cập ngày 05/6/2025.

[11]. Standards Australia, Standards Australia Adopts the International Standard for AI Management System, Media Release AS ISO/IEC 42001:2023, www.standards.org.au/news/standards-australia-adopts-the-international-standard-for-ai-management-system-as-iso-iec-42001-2023, truy cập ngày 05/6/2025.

[12]. Competition and Consumer Act 2010 (Cth) sch 2 (Australian Consumer Law or ACL). Xem thêm: Australian Competition and Consumer Commission (2023), Digital Platform Regulators Release Working Papers on Algorithms and AI, www.accc.gov.au/about-us/media/media-updates/digital-platform-regulators-release-working-papers-on-algorithms-and-ai, truy cập ngày 05/6/2025.

[13]. Australian Securities and Investments Commission Act 2010 (Cth). Xem thêm: Joe Longo (2024), We’re Not There Yet: Current Regulation around AI May Not Be Sufficient, Speech, UTS Human Technology Institute Shaping Our Future Symposium, https://asic.gov.au/about-asic/news-centre/speeches/we-re-not-there-yet-current-regulation-around-ai-may-not-be-sufficient/, truy cập ngày 05/6/2025.

[14]. NSW Ombudsman, The New Machinery of Government: Using Machine Technology in Administrative Decision-Making (Report, NSW Government, 29 November 2021).

[15]. Human Technology Institute (2023), The State of AI Governance in Australia, Insight Summary.

[16]. Australian Human Rights Commission, About Human Rights and Technology, https://humanrights.gov.au/our-work/technology-and-human-rights/about-human-rights-and-technology, truy cập ngày 05/6/2025.

[17]. Greg Weeks (Hart Publishing, 2016), Soft Law and Public Authorities: Remedies and Reform.

[18]. Australia’s AI Ethics Principles. Xem: Anna Jobin, Marcello Ienca, and Effy Vayena, The Global Landscape of AI Ethics Guidelines (2019) 1, Nature Machine Intelligence, tr. 389, 389.

[19]. Australia’s AI Ethics Principles. Những người phát triển hoặc triển khai AI phải bảo đảm tính minh bạch (không tồn tại việc thiếu rõ ràng), công bằng (không thiên vị bất công), quyền riêng tư (có tính đến bảo vệ dữ liệu), khả năng tranh chấp (cho phép những người bị ảnh hưởng bởi AI khiếu nại về kết quả của các quyết định được đề xuất bởi AI) và trách nhiệm giải trình (đối với đầu ra và kết quả của hệ thống).

[20]. Standards Australia, tlđd.

[21]. Australian Human Rights Commission, Artificial Intelligence and Discrimination in Insurance Pricing Underwriting (Guidance Resource, December 2022).

[22]. Australian Human Rights Commission, Human Rights Impact Assessment Tool: AI-Informed DecisionMaking Systems in Banking (September 2023).

[23]. Australian Human Rights Commission, Protecting Cognition: Background Paper on Neurotechnology (March 2024).

[24]. Joe Longo (2024), tlđd.

[25]. Brad Smith, Meeting the Moment: Combatting AI Deepfakes in Elections through Today’s New Tech Accord, Microsoft (Blog Post, 16 February 2024). Xem: A Tech Accord to Combat Deceptive Use of AI in 2024 Elections, AI Elections Accord.

[26]. An industry code can be declared to be a mandatory code under s 51AE of the Competition and Consumer Act 2010 (Cth).

[27]. eSafety Commissioner (2024), Regulatory Schemes.

[28]. eSafety Commissioner, Development of Industry Codes Under the Online Safety Act (Position Paper, September 2021); Commonwealth Treasury, Statutory Review of the Online Safety Act 2021 (April 2024).

[29]. The recent decision by Meta to withdraw from Australia’s news bargaining code, https://www.theguardian.com/media/2024/mar/14/meta-facebook-news-media-bargaining code, truy vập ngày 05/6/2025.

[30]. Philipp Hacker, Sarah Hammer, Andreas Engel, Brent Mittelstadt (2024), Handbook on Generative AI, Oxford University Press, Draft 14 July 2024.

[31]. The Treasury – Australia Government, Review of AI and the Australian Consumer Law Discussion paper October 2024.

[32]. Alex Hutchens (2023), The Legal 500 Country Comparative Guides: Artificial Intelligence in Australia, https://www.mccullough.com.au/2023/12/08/the-legal-500-country-comparative-guides-artificial-intelligence-inaustralia/#:~:text=, truy cập ngày 05/6/2025.

[33]. Robyn Chatwood, Joy Atacador, Dr. Andrew Baker (2020), Australia’s approach to artificial intelligence and intellectual property – lessons from WIPO’s Conversation on IP and AI, https://www.dentons.com/en/insights/ articles/2020/october/14/australias-approach-to-ai-and-ip#footnote8-ref, truy cập ngày 05/6/2025.

[34]. Kit Lee, Philip Catania (2022), Australia – Introduction: Artificial Intelligence Law Over Borders Comparative Guide.

[35]. Xem tại: https://www.legislation.gov.au/C1968A00063/2019-01-01/text, truy cập ngày 05/6/2025.

[36]. Xem tại: https://classic.austlii.edu.au/au/journals/ANZCompuLawJl/2010/5.pdf, truy cập ngày 05/6/2025.

[37]. Xem tại: https://classic.austlii.edu.au/au/journals/ANZCompuLawJl/2007/13.pdf, truy cập ngày 05/6/2025.

[38]. Patents Regulations 1991 (Cth), reg 3.2C (2) (aa) and reg 4.1.

[39]. Andy Mukherji (2022), The Future is Now – DABUS Update, https://www.mbip.com.au/the-future-is-nowdabus-update/, truy cập ngày 05/6/2025.

[40]. Thaler v Commissioner of Patents (2021) FCA 879.

[41]. Commissioner of Patents v Thaler (2021) FCAFC 62 (1).

[42]. Commissioner of Patents v Thaler (2021) FCAFC 62 (208).

[43]. Schedule 2, Competition and Consumer Act 2010, No. 51, 1974, https://www.legislation.gov.au/C2004A00109/latest/text, truy cập ngày 18/6/2025.

[44]. The Treasury – Australia Government, Review of AI and the Australian Consumer Law Discussion paper October 2024.

[45]. Competition and Consumer Act 2010, No. 51, 1974, https://www.legislation.gov.au/C2004A00109/latest/text, truy cập ngày 18/6/2025.

[46]. The Treasury – Australia Government, Review of AI and the Australian Consumer Law Discussion paper October 2024.

[47]. The Treasury – Australia Government, Review of AI and the Australian Consumer Law Discussion paper October 2024.

[48]. Department of Industry, Science and Resources (Cth), tlđd, 6,21.

[49]. The Hon Ed Husic MP (2024), Action to Help Ensure AI is Safe and Responsible, www.minister.industry. gov.au/ministers/husic/media-releases/action-help-ensure-ai-safe-and-responsible, truy cập ngày 05/6/2025; Cf Productivity Commission (2024), Making the Most of the AI Opportunity Research Paper 2: The Challenges of Regulating AI, 6 preferring greater scrutiny of the capacity of existing law to regulate AI.

[50]. Department of Industry, Science and Resources (Cth), tlđd, 6,24.

[51]. Henry Fraser và cộng sự (2023), What Role for Standards and Assurance in Regulating Artificial Intelligence in Australia?, ARC Centre of Excellence for Automated Decision-Making and Society, Working Paper No 8, tr. 5.

[52]. Karen Yeung and Lee Bygrave (2022), Demystifying the Modernized European Data Protection Regime: Cross-Disciplinary Insights from Legal and Regulatory Governance Scholarship, Regulation & Governance, tr. 137, 139.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Alex Hutchens (2023), The Legal 500 Country Comparative Guides: Artificial Intelligence in Australia, https://www. mccullough.com.au/2023/12/08/the-legal500-country-comparative-guides-artificialintelligence-in-australia/#:~:text=, truy cập ngày 05/6/2025.

2. Alita Sharon (2024), Empowering Australia’s Future: Harnessing AI for National Growth, https://opengovasia.com/2024/02/02/empowering-australias-future-harnessing-ai-fornational-growth/, truy cập ngày 05/6/2025.

3. Andy Mukherji (2022), The Future is Now DABUS Update, https://www.mbip.com.au/ the-future-is-now-dabus-update/, truy cập ngày 05/6/2025.

4. Anna Jobin, Marcello Ienca, and Effy Vayena, The Global Landscape of AI Ethics Guidelines (2019) 1, Nature Machine Intelligence.

5. Australian Competition and Consumer Commission (2023), Digital Platform Regulators Release Working Papers on Algorithms and AI, www.accc.gov.au/about-us/media/mediaupdates/digital-platform-regulators-release-working-papers-on-algorithms-and-ai, truy cập ngày 05/6/2025.

6. Australian Human Rights Commission, About Human Rights and Technology, https://humanrights.gov.au/our-work/technologyand-human-rights/about-human-rights-and-technology, truy cập ngày 05/6/2025.

7. Australian Human Rights Commission, Artificial Intelligence and Discrimination in Insurance Pricing Underwriting (Guidance Resource, December 2022).

8. Australian Human Rights Commission, Protecting Cognition: Background Paper on Neurotechnology (March 2024).

9. Brad Smith, Meeting the Moment: Combatting AI Deepfakes in Elections through Today’s New Tech Accord, Microsoft (Blog Post, 16 February 2024).

10. Cf Productivity Commission (2024), Making the Most of the AI Opportunity Research Paper 2: The Challenges of Regulating AI.

11. Department of Industry, Science and Resources (Cth), Australia’s AI Ethics Principles, www.industry.gov.au/publications/ australiaEthics-artificial-intelligence-ethicsframework/australias-ai-ethics-principles, truy cập ngày 05/6/2025.

12. Government’s interim response of Australian (2024), Supporting responsible AI: Discussion paper.

13. Greg Weeks (Hart Publishing, 2016), Soft Law and Public Authorities: Remedies and Reform.

14. Hajkowicz S, Bratanova A, Schleiger E, Naughtin C (2023), Australia’s artificial intelligence ecosystem: Catalysing an AI industry, CSIRO, Canberra.

15. Henry Fraser và cộng sự (2023), What Role for Standards and Assurance in Regulating Artificial Intelligence in Australia?, ARC Centre of Excellence for Automated Decision-Making and Society, Working Paper No 8.

16. Human Technology Institute (2023), The State of AI Governance in Australia, Insight Summary.

17. Joe Longo (2024), We’re Not There Yet: Current Regulation around AI May Not Be Sufficient, Speech, UTS Human Technology Institute Shaping Our Future Symposium, https://asic.gov.au/about-asic/news-centre/ speeches/we-re-not-there-yet- current-regulationaround-ai-may-not-be-sufficient/, truy cập ngày 05/6/2025.

18. Karen Yeung and Lee Bygrave (2022), Demystifying the Modernized European Data Protection Regime: Cross-Disciplinary Insights from Legal and Regulatory Governance Scholarship, Regulation & Governance.

19. Kit Lee, Philip Catania (2022), Australia – Introduction: Artificial Intelligence Law Over Borders Comparative Guide.

20. NSW Ombudsman, The New Machinery of Government: Using Machine Technology in Administrative Decision-Making (Report, NSW Government, 29 November 2021).

21. Observatory of Economic Complexity (2023), Economic Complexity Index, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris.

22. Pitchbook (2023), Cơ sở dữ liệu Pitchbook, Productivity Commission (2022), 5-year productivity inquiry: Australia’s data and digital dividend.

23. Robyn Chatwood, Joy Atacador, Dr. Andrew Baker (2020), Australia’s approach to artificial intelligence and intellectual property – lessons from WIPO’s Conversation on IP and AI, https://www.dentons.com/en/insights/ articles/2020/october/14/australias-approach-toai-and-ip#footnote8-ref, truy cập ngày 05/6/2025.

24. Standards Australia, Standards Australia Adopts the International Standard for AI Management System, Media Release AS ISO/ IEC 42001:2023, www.standards.org.au/news/standards-australia-adopts-the-international-standard-for-ai-management-system-as-isoiec-42001-2023, truy cập ngày 05/6/2025.

25. The Hon Ed Husic MP (2024), Action to Help Ensure AI is Safe and Responsible, www.minister.industry.gov.au/ministers/husic/ media-releases/action-help-ensure-ai-safe-and-responsible, truy cập ngày 05/6/2025.

(Nguồn: Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số Kỳ 2 (435) tháng 8/2025)