‘Mức thu 30-50% tiền chuyển đổi đất nông nghiệp sang thổ cư vẫn cao’

Quốc hội mới đây đã thông qua Nghị quyết quy định một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Một trong những nội dung quan trọng là cho phép người dân khi chuyển mục đích từ đất ao vườn, đất nông nghiệp sang đất ở trong hạn mức chỉ phải nộp 30-50% phần chênh lệch giá đất, thay vì 100% như quy định hiện hành. Mức thu này được kỳ vọng giảm đáng kể rào cản tài chính cho người dân có nhu cầu “lên thổ cư”.

Theo chuyên gia, chính sách mới thực chất là áp dụng lại công thức tính cũ trước khi Luật Đất đai 2024 có hiệu lực, giúp giảm sốc chi phí chuyển đổi cho người dân. Tuy nhiên, mức phí này vẫn cao với nhiều gia đình xét trên mặt bằng giá đất mới.

Ví dụ như tại TP HCM, theo dự thảo bảng giá đất lần đầu áp dụng từ năm 2026, giá đất nông nghiệp cao nhất chỉ khoảng 625.000 đồng mỗi m2, thấp nhất khoảng 320.000 đồng, trong khi giá đất ở thấp nhất là 2,3 triệu đồng một m2 và cao nhất lên đến 687 triệu đồng. Với mức chênh lệch từ 5 đến 25 lần, dù giảm 50-70%, tiền sử dụng đất khi chuyển mục đích có thể vẫn tăng nhiều lần so với trước đây, tạo áp lực tài chính lớn với người dân, đặc biệt là nhóm cần chuyển đổi mục đích sử dụng đất.

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM, cũng cho rằng tỷ lệ 30-50% thấp hơn so với mức 100% hiện nay, nhưng trong bối cảnh bảng giá đất tăng mạnh, nghĩa vụ tài chính mà người dân phải gánh vẫn rất lớn. Ở nhiều địa phương phía Nam, đất đai chủ yếu có nguồn gốc do hộ gia đình tự khai phá hoặc thừa kế qua nhiều thế hệ, không phải đất Nhà nước giao. Việc nhiều thế hệ cùng sinh sống trên một thửa đất và nhu cầu tách thửa, chuyển mục đích cho con cái khi lập gia đình là rất phổ biến. Do đó, chính sách thu tiền sử dụng đất cần đủ linh hoạt để vừa đảm bảo nghĩa vụ tài chính, vừa tránh tạo gánh nặng quá mức và ngăn chặn tình trạng đầu nậu lợi dụng chính sách để trục lợi.

Ông Châu dẫn chứng trường hợp một hộ gia đình sở hữu thửa đất 2.000 m2 trồng cây ăn trái, nguồn gốc do tổ tiên để lại. Với giá đất ở theo bảng giá là 10 triệu đồng mỗi m2, đất nông nghiệp 300.000 đồng mỗi m2, hệ số K là 1,5 và hạn mức đất ở 200 m2, nếu gia đình chia đất thành bốn lô để sử dụng và cho con, chỉ riêng lô đầu tiên đã phải nộp khoảng 3 tỷ đồng tiền chuyển mục đích. Ba lô còn lại, với tổng diện tích vượt hạn mức, phải nộp thêm hơn 21,8 tỷ đồng. Tổng số tiền gần 25 tỷ đồng, tương đương việc “mua lại chính mảnh đất của mình”.

Chuyên gia Lê Quốc Kiên nói trong bối cảnh Bảng giá đất tại nhiều địa phương đã điều chỉnh tăng mạnh, riêng TP HCM (khung giá áp dụng từ tháng 8/2024 tăng từ 2,36 lần đến gần 39 lần so với năm 2020), bảng giá đất lần đầu áp dụng từ năm 2026 dự kiến tiếp tục tăng thêm 30-40%, đất nông nghiệp lại giảm 20-25% so với hiện nay, khiến chi phí chuyển đổi, dù quay về cách tính cũ, vẫn là gánh nặng lớn.

“Cách tính cũ nhưng đặt trong bối cảnh mới chỉ mang tính ‘giảm sốc’ thay vì đưa chi phí chuyển đổi về mặt bằng thấp như trước”, ông đánh giá.

Dù vậy, giới chuyên gia vẫn đánh giá chính sách mới mang lại tín hiệu tích cực, đặc biệt với nhóm người có nhu cầu ở thực. Với trường hợp phổ biến là chuyển 100 m2 đất vườn sang đất ở tại khu vực có chênh lệch giá đất 10 triệu đồng mỗi m2, nếu áp mức thu 100% như hiện nay, người dân phải nộp khoảng 1 tỷ đồng. Khi chính sách mới có hiệu lực, số tiền này giảm còn khoảng 300 triệu đồng, giúp nhiều gia đình có cơ hội hợp thức hóa quyền sử dụng đất.

Ở góc độ thị trường, quy định mới cũng không tạo điều kiện cho làn sóng đầu cơ phân lô tràn lan. Với các thửa đất lớn hàng nghìn m2, diện tích được hưởng mức thu ưu đãi chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, nhà đầu tư vẫn phải nộp gần như đầy đủ tiền sử dụng đất nếu muốn chuyển đổi toàn bộ, qua đó giữ được rào cản cần thiết để hạn chế đầu cơ đất nền nhỏ lẻ.

Tuy nhiên để “khoan sức dân” trong bối cảnh bảng giá đất mới, ông Lê Hoàng Châu đề xuất áp mức thu 20% phần chênh lệch giá đất với diện tích trong hạn mức, 30% cho phần vượt hạn mức nhưng không quá một lần hạn mức, và 100% cho phần vượt trên ngưỡng này, trừ trường hợp chuyển cho người thân trong gia đình. Mức thu chỉ nên áp dụng một lần với mỗi hộ trên một thửa đất.

Bên cạnh đó, một số ý kiến đề xuất xem xét miễn hoàn toàn tiền sử dụng đất đối với diện tích chuyển đổi trong hạn mức. Luật sư Trương Anh Tú nói chuyển mục đích sử dụng đất về bản chất là thủ tục hành chính, không phải giao dịch mua bán công sản. Việc thu tiền sử dụng đất chỉ nên áp dụng với doanh nghiệp hoặc trường hợp Nhà nước giao đất mới. Với người dân đã sở hữu và sinh sống ổn định trên đất, việc thu khoản tiền này là chưa hợp lý.

Đồng tình quan điểm cần phân loại đối tượng, bà Võ Nhật Liễu, Giám đốc Viện đào tạo phát triển dự án bất động sản, đề xuất chia người sử dụng đất thành ba nhóm: nhóm ở thực được hỗ trợ để đảm bảo khả năng tiếp cận; nhóm sở hữu 2-3 lô đất áp dụng mức thu 30-50%; và nhóm đầu tư kinh doanh áp dụng mức thu 100%, kèm phương pháp tính minh bạch để tránh khiếu nại. Đồng thời, bà kiến nghị cải cách thủ tục xác định tiền sử dụng đất và định giá đất cụ thể nhằm rút ngắn thời gian xử lý, tránh làm “đóng băng” dòng tiền của người dân và doanh nghiệp.

Phương Uyên