Sàn thương mại điện tử có vô can trước hàng giả?

Trong quá trình kiểm tra các hoạt động kinh doanh trên môi trường mạng, chỉ trong vòng 5 tháng đầu năm 2025, lực lượng Quản lý thị trường tại Hà Nội đã phát hiện 392 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; tổng số tiền xử phạt hơn 2 tỷ đồng. Những con số này khiến chúng ta không khỏi giật mình. Bởi lẽ, thương mại điện tử vốn được xem là biểu tượng của sự minh bạch, hiện đại, là giải pháp thay thế cho những điểm bán hàng truyền thống thiếu kiểm soát. Nhưng dường như, ngay chính trong “không gian số” ấy, hàng giả đang tìm thấy một vùng đất màu mỡ để sinh sôi.

Nếu như trước đây, hàng nhái thường lén lút bày bán trong các khu chợ tạm, thì nay, chỉ với vài cú chạm tay lên màn hình Điện thoại, người dùng đã có thể “vô tình” tiếp cận hàng trăm sản phẩm vi phạm: từ giày dép, đồng hồ, túi xách đến mỹ phẩm, thực phẩm chức năng. Những sản phẩm gắn mác “xách tay cao cấp”, “hàng chuẩn Âu – Mỹ” hay “100% chính hãng”, nhưng thực chất là hàng kém chất lượng, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe người tiêu dùng. Vậy ai đang tiếp tay cho tình trạng này?

Theo tìm hiểu, có một điểm rất đáng chú ý: nhiều sàn thương mại điện tử hiện nay vẫn giữ thái độ “vô can”, cho rằng mình chỉ là bên trung gian cung cấp nền tảng công nghệ, chứ không chịu trách nhiệm với hành vi vi phạm của các gian hàng.

Nhưng nếu đã thu phí mở gian hàng, gợi ý sản phẩm, phân phối lượt hiển thị, chạy quảng cáo, cung cấp hệ thống thanh toán thì liệu có còn là trung gian thuần túy? Câu hỏi này rất đáng ngẫm. Bởi một khi sàn được hưởng lợi trực tiếp từ các giao dịch, biết đâu đó bao gồm cả những giao dịch chứa hàng giả thì rõ ràng: sàn không thể đứng ngoài trách nhiệm pháp lý và đạo đức.

Chúng ta không phủ nhận nỗ lực của một số sàn lớn trong việc xây dựng hệ thống quét từ khóa, tự động ẩn sản phẩm vi phạm, hoặc hợp tác với các nhãn hàng để xác minh nguồn gốc. Nhưng nhìn chung, phần lớn nền tảng vẫn thiếu cơ chế kiểm duyệt đầu vào, thậm chí để mặc người bán tự đăng thông tin mà không có bước xác minh danh tính hay chất lượng hàng hóa.

Thực tế cho thấy, hàng giả trên sàn không còn là “thiểu số”. Một số gian hàng vi phạm bị xử lý liên tục, hết tên này đến tên khác, chỉ cần vài giờ là “mọc” lại với một cái tên mới, hình ảnh mới, nhưng sản phẩm thì… vẫn y nguyên. Trong khi đó, nhiều người tiêu dùng vì tin vào đánh giá 5 sao và hình ảnh bóng bẩy đã vô tình trở thành nạn nhân.

Tại Singapore, chính phủ triển khai cổng xác thực thương hiệu tập trung. Đây là nơi các doanh nghiệp chính hãng đăng ký sản phẩm, mã định danh, quyền sở hữu trí tuệ. Các sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada buộc phải tích hợp hệ thống này, đối chiếu dữ liệu trước khi cho phép sản phẩm được bán. Nếu để hàng giả tồn tại quá 48 giờ kể từ thời điểm bị cảnh báo, sàn sẽ bị xử phạt, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu tái phạm. Ở đó, không có chuyện “sàn chỉ là trung gian”. Ai vận hành nền tảng, người đó chịu trách nhiệm.

Liên hệ với Việt Nam, chúng ta cũng đã có Nghị định 98, quy định rõ trách nhiệm của sàn thương mại điện tử trong việc ngăn chặn hàng hóa vi phạm. Nhưng thực tế cho thấy: việc thực thi còn lỏng lẻo, thiếu kết nối dữ liệu với doanh nghiệp, thiếu chế tài mạnh và quan trọng nhất là thiếu sự minh bạch trong phối hợp giữa các bên.

Không có lý do gì để chúng ta trì hoãn việc thiết lập hệ thống xác thực sản phẩm chính hãng trong nước, yêu cầu các sàn tích hợp và áp dụng chế tài rõ ràng nếu vi phạm lặp lại. Bởi xét cho cùng, công nghệ chỉ là công cụ. Niềm tin thị trường được giữ bằng luật pháp nghiêm minh và hành động nhất quán.

Câu chuyện hàng giả không còn là chuyện một chiếc túi nhái, một đôi giày fake, mà là câu chuyện của niềm tin, của sự an toàn và của cả trách nhiệm hệ thống. Bởi đằng sau mỗi món hàng giả là thất thu thuế cho Nhà nước, là cạnh tranh không lành mạnh cho doanh nghiệp chân chính và là rủi ro sức khỏe cho hàng triệu người dùng. Đã đến lúc, các sàn thương mại điện tử cần được quản lý bằng một tư duy mới: không chỉ là kiểm tra xử phạt, mà phải là ngăn chặn, liên đới, truy vết.

Các sàn cần có nghĩa vụ công khai danh tính người bán, lưu trữ thông tin hàng hóa đủ lâu để phục vụ điều tra và phối hợp nhanh chóng, minh bạch với lực lượng chức năng khi có yêu cầu. Và nếu để vi phạm kéo dài, thì chính sàn cũng phải chịu chế tài tương xứng.

Thương mại điện tử là một cơ hội lớn. Nhưng nếu để nó biến thành “miền đất hứa” cho hàng giả, thì chúng ta đang để mất không chỉ doanh thu, mà cả lòng tin của người tiêu dùng – thứ tài sản quý giá nhất trong kỷ nguyên số.