Sự đối thoại giữa hai hình thức trí tuệ

Theo báo cáo của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF), đến năm 2025, Trí tuệ nhân tạo (AI) có thể thay thế 85 triệu công việc hiện tại, nhưng cũng tạo ra khoảng 97 triệu cơ hội việc làm mới. AI đang định hình lại cách con người sống, làm việc và học hỏi. Đón nhận hay e dè? Câu trả lời nằm ở cách con người hiểu và sử dụng công nghệ này.

Mekong ASEAN đã có cuộc trò chuyện với Thạc sĩ Nguyễn Gia Hy, Giảng viên AI tại Đại học Swinburne (Australia), nghiên cứu sinh AI tại Đại học Deakin và nhà sáng lập SkillPixel, để hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của AI trong cuộc sống hiện nay, đặc biệt là tác động của công nghệ này đến thị trường lao động.

Nếu như năm 2023 đánh dấu sự bùng nổ của Generative AI – những hệ thống có khả năng tạo ra văn bản, hình ảnh, âm thanh mới dựa trên yêu cầu người dùng, thì từ năm 2024, một sự dịch chuyển và phát triển quan trọng đang diễn ra trong lĩnh vực này với sự nổi lên của AI Agent và Edge AI.

Generative AI vẫn là hệ thống thụ động, chỉ phản hồi khi có yêu cầu, không có mục tiêu riêng hay khả năng tự hành động. Ngược lại, AI Agent có thể tự phân tích dữ liệu, lập kế hoạch, tương tác với công cụ số và đưa ra quyết định, là tiền đề cho “tự động hoá thông minh” (Intelligent Autonomy).

Với Edge AI, ông Hy giải thích sự khác biệt nổi bật là khả năng chạy AI trực tiếp trên các thiết bị như Điện thoại thông minh, ô tô, máy móc công nghiệp. Thay vì phải gửi dữ liệu về máy chủ trung tâm để xử lý, Edge AI cho phép xử lý ngay tại chỗ, giúp giảm độ trễ, tăng cường bảo mật và tiết kiệm năng lượng. Nhờ đó, viễn cảnh “AI ở mọi nơi” đang dần trở nên thực tế, khi AI hiện diện từ những thiết bị cá nhân như đồng hồ đeo tay cho tới quy mô như những nhà máy sản xuất tự động.

Tuy nhiên, dù đang đứng giữa làn sóng công nghệ đầy hứa hẹn, chuyên gia Nguyễn Gia Hy cho rằng AI không kỳ diệu như cách nhiều người tưởng tượng. Theo ông, AI chỉ đơn thuần là cách con người dạy máy móc suy nghĩ và học hỏi từ kinh nghiệm, gần giống như con người nhưng với tốc độ và quy mô vượt trội hơn. Trong khi điều khác biệt căn bản ở con người với AI nằm ở yếu tố cảm xúc và trực giác. Trí tuệ con người biết nghi ngờ, biết phản biện, biết cảm thông còn AI thì không. Nó chỉ là một cỗ máy thống kê phức tạp.

Thơ ca, tranh vẽ, thậm chí chẩn đoán bệnh… đều là kết quả của việc học từ dữ liệu do chính con người tạo ra. AI mạnh nhờ khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ với tốc độ vượt trội, nhưng cần dữ liệu chất lượng và định hướng từ con người để thực sự thông minh.

Vì vậy, theo chuyên gia Nguyễn Gia Hy, nếu một ngày máy móc có đủ khả năng dạy con người tư duy, thì đó sẽ không phải là sự thay thế của AI mà là sự đối thoại giữa hai hình thức trí tuệ, nơi mỗi bên học hỏi và tiến bộ theo những cách riêng biệt.

Nói về nỗi lo mất việc trong kỷ nguyên AI, ông Hy thẳng thắn thừa nhận rằng đây là mối quan ngại có thật. Từ dịch thuật, chăm sóc khách hàng đến viết nội dung và lập trình, AI đang len lỏi vào từng lĩnh vực. Nhưng chuyên gia này cũng cho rằng, thay vì hoảng sợ, con người nên nhìn nhận sự phát triển này như một cuộc tái cấu trúc toàn diện của thị trường lao động.

Thay vì nhìn nhận AI như mối đe dọa, cần khuyến khích một góc nhìn tích cực hơn. “Chúng ta nên xem AI như một yếu tố tái cấu trúc thị trường. Tất cả các cuộc cách mạng công nghệ trước đây đều khiến một số nghề biến mất, nhưng đồng thời mở ra những nghề mới. Khác biệt lần này là tốc độ thay đổi diễn ra nhanh đến mức đòi hỏi con người phải liên tục thích ứng, chủ động học hỏi để không bị bỏ lại phía sau”, ông Nguyễn Gia Hy phân tích.

Theo ông, trong thời đại AI, trí tò mò chính là kỹ năng sống còn. Ông nhắc đến hình ảnh nhà bác học Newton với câu hỏi về quả táo rơi như một ẩn dụ cho sự tò mò, điều mà ngày nay con người cũng phải làm để hiểu và hợp tác với AI.

Để nuôi dưỡng trí tò mò, việc quan trọng nhất là đặt câu hỏi. Thay vì chỉ tìm kiếm câu trả lời, con người cần liên tục thắc mắc, đào sâu: “Tại sao lại như vậy?”, “Nếu thay đổi yếu tố này thì sẽ ra sao?”.

Trong lĩnh vực truyền thông, đặc biệt là báo chí, với quan điểm của chuyên gia Nguyễn Gia Hy, tư duy chất vấn đó lại càng quan trọng hơn. Bởi lẽ, khi AI có thể viết luận, phân tích sách dày hay tung ra những câu châm biếm sắc sảo chỉ trong vài phút, thì điều tạo nên khác biệt của con người không phải là tốc độ, mà là chiều sâu suy nghĩ và sự tinh tế trong góc nhìn.

Ông Hy giải thích, bản chất của AI vẫn là hệ thống hành động theo lập trình. Nếu thiếu định hướng từ con người, nó dễ rơi vào cái bẫy nhìn nhận một chiều, hoặc quá tích cực hoặc quá tiêu cực. Còn người làm truyền thông, làm báo thì khác. Khi cầm bút, người làm báo mang theo trách nhiệm nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, giữ vững tinh thần khách quan và công bằng.

Quan điểm ấy, theo ông, không chỉ đúng với lĩnh vực truyền thông, báo chí mà còn là một thách thức chung đối với tất cả người lao động trong thời đại AI. Khi máy móc ngày càng làm được nhiều việc hơn, con người buộc phải thay đổi để không trở nên lỗi thời, không chỉ ở kỹ năng, mà còn ở cách tiếp cận và tư duy làm việc.

Là người trực tiếp làm công tác giảng dạy và đào tạo sinh viên, ông Nguyễn Gia Hy cho rằng lực lượng lao động trẻ cần thay đổi tư duy học tập và làm việc. Bản thân thế hệ học sinh, sinh viên sẽ chính là những nguồn lao động trong tương lai. Vì thế trong bối cảnh như hiện nay, người trẻ cần trang bị cho mình tư duy phải “chung sống” cùng AI, học cách ứng dụng nó hiệu quả, tận dụng tối đa.

Dưới góc nhìn của chuyên gia, để tạo ra lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên AI, người lao động, đặc biệt là các bạn trẻ cần hội tụ 3 yếu tố then chốt.

Thứ nhất, hiểu biết cơ bản về AI. Người lao động không nhất thiết phải là lập trình viên, nhưng nên hiểu AI hoạt động như thế nào, có thể làm được gì và giới hạn ở đâu.

Thứ hai, tư duy học tập suốt đời, bởi trong thế giới công nghệ biến động theo từng tháng, việc chủ động nâng cấp kỹ năng, kể cả khi đã có công việc ổn định, là chìa khóa để thích ứng.

Thứ ba, tinh thần chủ động và linh hoạt. Theo ông Hy, người lao động nên có tâm thế dám bước ra khỏi vùng an toàn, thử nghiệm những công cụ mới, mô hình làm việc mới và biến AI thành “đồng nghiệp kỹ thuật số” để nâng cao giá trị công việc của mình.

“Trong kỷ nguyên AI, câu hỏi không còn là AI có thay thế tôi không mà phải là tôi sẽ hợp tác với AI như nào để hiệu quả hơn?” ông Nguyễn Gia Hy nhấn mạnh.