Thời cơ ‘hóa rồng’ công nghệ của Việt Nam

Không còn đứng bên lề cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, Việt Nam của năm 2025 đang nỗ lực chuyển mình từ một quốc gia gia công phần mềm sang mắt xích trọng yếu trong chuỗi giá trị AI toàn cầu.

Từ những cái bắt tay chiến lược với những “đại bàng” như Nvidia hay Apple, cho đến sự trỗi dậy đầy tự hào của các ứng dụng “Make in Vietnam”, chúng ta đang đứng trước một “thời cơ vàng” để thoát bẫy thu nhập trung bình nhờ đòn bẩy công nghệ. Tuy nhiên, ánh hào quang của Trí tuệ nhân tạo cũng soi rọi rõ hơn những “điểm nghẽn” chí tử về hạ tầng vốn và hành lang pháp lý, những rào cản mà nếu không được giải quyết kịp thời, giấc mơ cường quốc số có thể sẽ mãi chỉ là ảo ảnh.

Định vị lại quốc gia: Từ công xưởng gia công đến mắt xích của chuỗi giá trị số

Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tư duy định vị quốc gia. Thế giới không còn nhìn Việt Nam chỉ như một điểm đến của lao động giá rẻ hay nơi lắp ráp những thiết bị điện tử cơ bản. Trong bản đồ AI toàn cầu đang được vẽ lại, Việt Nam đang nổi lên như một trung tâm triển khai và đóng gói giá trị không thể thiếu.

Việt Nam chưa thể cạnh tranh trực tiếp với Mỹ hay Trung Quốc trong cuộc đua xây dựng các mô hình nền tảng tiêu tốn hàng tỷ USD và đòi hỏi hạ tầng siêu máy tính khổng lồ. Đó là sân chơi của các siêu cường. Tuy nhiên, hệ sinh thái AI không chỉ có lõi mô hình. Một cỗ máy trí tuệ nhân tạo muốn vận hành cần dữ liệu sạch, cần các ứng dụng thực tiễn và cần hạ tầng phần cứng để duy trì. Đây chính là “đại dương xanh” mà các doanh nghiệp Việt Nam đang vươn ra chiếm lĩnh.

Thị trường năm 2025 chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ của các doanh nghiệp công nghệ trong nước sang lĩnh vực dán nhãn dữ liệu và kiểm thử mô hình. Với lợi thế lực lượng nhân sự trẻ, nhạy bén công nghệ và tỉ mỉ, Việt Nam đang trở thành công xưởng cung cấp “nhiên liệu” sạch cho các cỗ máy AI của Google, Meta hay OpenAI.

Nhưng quan trọng hơn là sự thâm nhập sâu vào ngành công nghiệp bán dẫn, nền tảng vật lý của AI. Không còn dừng lại ở khâu lắp ráp, Việt Nam đang tiến sâu vào lĩnh vực đóng gói và kiểm thử cũng như thiết kế vi mạch. Sự hiện diện ngày càng đông đảo của các kỹ sư Việt Nam tại các trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) ở Hà Nội và TP.HCM đã khẳng định một thực tế mới: trí tuệ Việt hoàn toàn đủ sức tham gia vào những công đoạn phức tạp nhất của chuỗi cung ứng toàn cầu, biến Việt Nam thành một “hub” nhân tài mà thế giới không thể bỏ qua trong cơn khát nhân lực chất lượng cao.

Sự trỗi dậy của “AI bản địa” và khát vọng chủ quyền công nghệ

Giữa cơn bão công nghệ ngoại nhập, năm 2025 cũng là thời điểm tinh thần “Make in Vietnam” bùng nổ mạnh mẽ hơn bao giờ hết với triết lý về một nền AI có chủ quyền (Sovereign AI). Giới công nghệ trong nước đã nhận thức rõ rằng, chúng ta không thể mãi là người tiêu dùng thụ động các thuật toán của phương Tây. Để phục vụ người Việt tốt nhất, cần những bộ não số mang “hồn cốt” Việt.

Minh chứng rõ nét nhất cho xu hướng này là sự trưởng thành vượt bậc của các ứng dụng AI thuần Việt. Ứng dụng AI Hay đã vượt qua những định kiến ban đầu về một “bản sao ChatGPT” để trở thành một công cụ tri thức thực thụ, thấu hiểu sâu sắc văn hóa, ngôn ngữ lóng và thói quen của người dùng địa phương – những điều mà các mô hình quốc tế vẫn còn gặp khó. Tương tự, trợ lý ảo Kiki đã thống trị mảng giọng nói trên ô tô và loa thông minh nhờ khả năng nghe hiểu hoàn hảo các giọng vùng miền Bắc – Trung – Nam, tích hợp sâu vào hệ sinh thái giao thông thông minh quốc gia.

Đứng sau làn sóng đổi mới này là vai trò dẫn dắt không thể phủ nhận của các tập đoàn công nghệ hàng đầu. FPT trong năm 2025 đã lột xác hoàn toàn khỏi hình ảnh một công ty gia công. Thông qua việc đầu tư mạnh mẽ vào các “Nhà máy AI” và mối quan hệ chiến lược với Nvidia, FPT đã đưa Việt Nam lên bản đồ thế giới về năng lực cung cấp dịch vụ AI toàn diện, đồng thời cung cấp hạ tầng đám mây có chủ quyền cho doanh nghiệp nội địa.

Song song đó, Viettel tận dụng lợi thế hạ tầng số quốc gia và mạng lưới 5G để xây dựng các mô hình ngôn ngữ lớn chuyên biệt đảm bảo an ninh dữ liệu quốc gia. Trong khi đó, Vingroup với các đơn vị như VinAI và VinBigData tiếp tục là ngọn cờ đầu trong nghiên cứu chuyên sâu, đưa các giải pháp AI cho xe điện và y tế xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Những nỗ lực này tạo nên thế “kiềng ba chân” vững chắc, giúp công nghệ Việt không bị lép vế trên sân nhà.

Điểm đến chiến lược của những “đại bàng” công nghệ

Vị thế của Việt Nam trong năm 2025 còn được củng cố vững chắc bởi sự tin tưởng từ các gã khổng lồ công nghệ toàn cầu. Chiến lược “Trung Quốc + 1” của các tập đoàn đa quốc gia giờ đây đã phát triển thành chiến lược “Việt Nam là trọng tâm”.

Nvidia, dưới sự dẫn dắt của CEO Jensen Huang, đã hiện thực hóa các cam kết biến Việt Nam thành “quê hương thứ hai” bằng hàng loạt các trung tâm thiết kế và phát triển AI hợp tác với đối tác trong nước. Quyết định chọn Việt Nam của Nvidia hay việc Qualcomm mở rộng trung tâm R&D tập trung vào AI trên thiết bị, Apple dịch chuyển dây chuyền sản xuất các thiết bị phức tạp nhất sang Việt Nam, không chỉ đơn thuần vì ưu đãi thuế hay chi phí. Sâu xa hơn, họ nhìn thấy tiềm năng của một hệ sinh thái nhân sự kỹ thuật đang khao khát học hỏi và khả năng hấp thụ công nghệ nhanh chóng.

Sự hiện diện của những “đại bàng” này mang lại lợi ích kép mang tính chiến lược. Một mặt, quá trình chuyển giao công nghệ diễn ra tự nhiên khi các kỹ sư Việt Nam được làm việc trực tiếp với những quy trình tiên tiến nhất, giúp rút ngắn khoảng cách trình độ với thế giới. Mặt khác, nó giúp nâng hạng uy tín quốc gia, đưa Việt Nam thoát khỏi mác “lắp ráp” để bước vào sân chơi của kỹ thuật và sáng tạo đỉnh cao.

Cần giải quyết gánh nặng hạ tầng và điểm nghẽn pháp lý

Tuy nhiên, bức tranh AI Việt Nam năm 2025 không chỉ toàn màu hồng. Dưới lớp vỏ hào nhoáng của các thương vụ tỷ đô là những thách thức hiện hữu, gai góc đòi hỏi sự giải quyết quyết liệt từ cả các tổ chức và doanh nghiệp.

Thách thức lớn nhất nằm ở sự phân cực về hạ tầng và chi phí đầu tư. Cuộc đua AI bản chất là một cuộc đua đốt tiền. Để huấn luyện và vận hành các mô hình AI, doanh nghiệp cần các chip GPU hiệu năng cao với chi phí hàng chục ngàn USD mỗi đơn vị. Đây là rào cản gần như bất khả thi đối với đại đa số doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tại Việt Nam.

Thị trường đang chứng kiến sự phân hóa sâu sắc: chỉ những ông lớn như FPT hay Viettel mới đủ lực đầu tư hạ tầng tính toán, trong khi 98% doanh nghiệp còn lại đứng trước nguy cơ bị bỏ lại phía sau vì không đủ tiềm lực tài chính để “mua vé” lên chuyến tàu công nghệ. Bên cạnh đó, các trung tâm dữ liệu AI ngốn điện năng khổng lồ cũng đặt áp lực lớn lên hệ thống lưới điện quốc gia, đặt ra bài toán khó về an ninh năng lượng và phát triển bền vững.

Song hành với khó khăn về vật chất là bài toán pháp lý. Năm 2025 là thời điểm dự thảo Luật Công nghiệp Công nghệ số và các quy định về Trí tuệ nhân tạo đang được thảo luận gay gắt. Các nhà làm luật Việt Nam đang đứng giữa ngã ba đường đầy khó khăn. Nếu quản lý quá chặt chẽ để kiểm soát rủi ro về Deepfake, lừa đảo và an ninh dữ liệu như cách Liên minh Châu Âu đang làm, chúng ta có nguy cơ bóp nghẹt sự đổi mới sáng tạo của các startup non trẻ.

Ngược lại, nếu quản lý quá lỏng lẻo, xã hội sẽ đối mặt với những hệ lụy khôn lường từ AI xấu độc. Dù cơ chế “Sandbox” (khung pháp lý thử nghiệm) đã được đề cập, nhưng tốc độ triển khai thực tế vẫn chưa theo kịp đà phát triển như vũ bão của công nghệ, khiến nhiều startup AI Việt vẫn phải tìm đường đăng ký kinh doanh tại nước ngoài để né tránh rào cản.

Vĩ thanh

Đứng trước vận hội và thách thức đan xen của năm 2025, Việt Nam không thể và không nên đua tranh bằng cách chạy đua vũ trang phần cứng như các siêu cường. Con đường tối ưu cho Việt Nam phải là một chiến lược “du kích” thông minh và thực dụng. Đó là việc tận dụng tối đa sức mạnh của AI mã nguồn mở, đứng trên vai người khổng lồ để tinh chỉnh các mô hình phục vụ bài toán cụ thể của địa phương với chi phí thấp nhất.

Quan trọng hơn cả, chìa khóa để giải mã bài toán AI của Việt Nam nằm ở “hạ tầng mềm”, chính là con người. Thế hệ Gen Z Việt Nam với tư duy mở, khả năng thích nghi thần tốc và khát vọng vươn lên chính là tài sản lớn nhất.

Thông điệp cho giai đoạn này rất rõ ràng: Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi. Chúng ta có thể đến sau về công nghệ lõi, nhưng hoàn toàn có thể về trước trong việc ứng dụng AI để giải quyết các bài toán cuộc sống.

Đã đến lúc các tổ chức, doanh nghiệp và người dân cùng đồng lòng để biến AI từ một thuật ngữ công nghệ xa xôi trở thành công cụ kiến tạo sự thịnh vượng thực tế, đưa đất nước “hóa rồng” trong kỷ nguyên số.