Trách nhiệm thuộc về ai?

Hàng giả, hàng nhái len lỏi mọi ngóc ngách thị trường

Vấn nạn hàng giả, hàng nhái đang bùng phát với quy mô và mức độ tinh vi chưa từng thấy, không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và niềm tin cộng đồng.

Công nghệ làm giả ngày càng tinh vi, khó nhận biết bằng mắt thường, đặc biệt trong thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm. Chúng tạo ra sản phẩm có bao bì, tem nhãn, chất lượng bề ngoài rất giống hàng thật, khiến người tiêu dùng khó phân biệt.

Hàng giả, hàng nhái gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe, an toàn người tiêu dùng và môi trường. Sản phẩm giả thường làm từ nguyên liệu rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, không kiểm định chất lượng, tiềm ẩn nguy cơ gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng. Ví dụ, mỹ phẩm giả gây kích ứng, thực phẩm giả chứa độc tố, thuốc giả không có tác dụng, đồ điện tử giả nguy cơ cháy nổ, quần áo, giày dép giả dễ gây dị ứng. Quy trình sản xuất hàng giả cũng thường không tuân thủ tiêu chuẩn môi trường, thải chất độc hại gây ô nhiễm không khí, nước, đất, ảnh hưởng hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng.  

Hàng giả tồn tại và phát triển do nhiều yếu tố. Đầu tiên là lợi nhuận khổng lồ mà hoạt động này mang lại. Thứ hai là nhu cầu thị trường và tâm lý người tiêu dùng ham rẻ hoặc thiếu thông tin, dẫn đến việc vô tình tiếp tay cho hàng giả. Nhiều người ngại khiếu kiện khi mua phải hàng giả do ngại chi phí và thủ tục pháp lý phức tạp. Thứ ba, công nghệ làm giả ngày càng tinh vi giúp sản phẩm giống thật, khó phân biệt. Cuối cùng, kẽ hở trong quản lý và thực thi pháp luật cũng tạo điều kiện cho hàng giả. Việc phân biệt hàng giả và xác định tội phạm còn khó khăn. Năng lực thực thi pháp luật chưa đồng bộ, thiếu phối hợp và kiểm soát hiệu quả trên nền tảng số đã tạo ra những kẽ hở. Thậm chí, có nhận định “Hàng giả, hàng nhái xảy ra nhưng không cơ quan nào chịu trách nhiệm” , phản ánh sự phối hợp chưa hiệu quả.  

Trách nhiệm không của riêng ai trong cuộc chiến chống hàng giả

Cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái đòi hỏi sự chung tay và phối hợp đồng bộ từ nhiều bên liên quan, mỗi bên đều có vai trò và trách nhiệm riêng biệt nhưng cùng hướng tới mục tiêu chung là xây dựng một thị trường minh bạch và lành mạnh.

Trách nhiệm của Nhà nước và cơ quan chức năng

Nhà nước và các cơ quan chức năng đóng vai trò then chốt. Cần hoàn thiện khung pháp lý, xây dựng khái niệm hàng giả thống nhất, sửa đổi Nghị định 98/2020/NĐ-CP để bổ sung chế tài xử lý mạnh mẽ hơn với TMĐT và hướng dẫn cụ thể về thời điểm hoàn thành tội phạm. Thứ hai, tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm quyết liệt tại các kênh bán lẻ, đại lý, đặc biệt trên sàn TMĐT. Thủ tướng Chính phủ cũng đã thành lập Tổ công tác đặc biệt và mở đợt cao điểm truy quét hàng giả toàn quốc từ 15/5 đến 15/6. Thứ ba, nâng cao năng lực thực thi pháp luật bằng cách đầu tư chuyên môn, công nghệ và đào tạo, đồng thời sớm vận hành Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm quốc gia. Thứ tư, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về chống hàng giả, chia sẻ dữ liệu và thông tin. Cuối cùng, nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua tuyên truyền, phổ biến các thông tin về phòng, chống hàng giả, hàng kém chất lượng bằng nhiều hình thức.  

Trách nhiệm của doanh nghiệp

Doanh nghiệp cần chủ động bảo hộ sở hữu trí tuệ bằng cách đăng ký nhãn hiệu, logo, thiết kế sản phẩm trong nước và quốc tế (như WIPO) để có cơ sở pháp lý xử lý hành vi làm giả. Tiếp theo, ứng dụng công nghệ chống hàng giả là không thể thiếu. Doanh nghiệp nên sử dụng tem chống giả thế hệ mới như QR code ẩn, hologram, sắc tố vô hình, chip NFC để xác thực sản phẩm. Khách hàng chỉ cần quét mã để kiểm tra thông tin xuất xứ, lô sản xuất và xác thực hàng chính hãng. Tích hợp truy xuất nguồn gốc sản phẩm qua blockchain hoặc hệ thống mã hóa truy xuất cũng là giải pháp hiệu quả, giúp lưu trữ thông tin minh bạch và không thể thay đổi. Thứ ba, quản lý chuỗi cung ứng chặt chẽ bằng cách kiểm soát các khâu sản xuất, vận chuyển, phân phối và chỉ hợp tác với nhà phân phối uy tín. Thứ tư, truyền thông và giáo dục người tiêu dùng về cách nhận diện sản phẩm thật – giả, công khai các công cụ xác minh và xây dựng chính sách đổi trả rõ ràng. Cuối cùng, doanh nghiệp cần phối hợp chủ động với cơ quan chức năng để kiểm tra thị trường và xử lý hàng giả. Doanh nghiệp không nên coi việc chống hàng giả là trách nhiệm riêng của các cơ quan thực thi pháp luật.

Trách nhiệm của Sàn thương mại điện tử

Các sàn TMĐT có trách nhiệm kiểm soát dòng chảy hàng hóa, chủ động kiểm duyệt, phát hiện và ngăn chặn hàng giả. Họ phải đảm bảo người bán cung cấp hàng hóa chất lượng, có nguồn gốc rõ ràng và nghiêm cấm kinh doanh hàng giả, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ. Để làm được điều này, các sàn cần áp dụng các giải pháp công nghệ phát hiện hàng giả cụ thể để định danh người mua, người bán, người vận chuyển và nguồn gốc sản phẩm, giúp phòng ngừa rủi ro và phát hiện gian lận. Đồng thời, các sàn cần chủ động phối hợp với cơ quan chức năng liên quan để kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả trên nền tảng của mình.  

Trách nhiệm của người tiêu dùng

Người tiêu dùng là tuyến phòng thủ cuối cùng. Cần nâng cao nhận thức và cảnh giác về hàng giả, đặc biệt khi mua sắm trên các kênh không chính thống. Trước khi mua, cần kiểm tra thông tin sản phẩm kỹ lưỡng bao bì, nhãn mác, tem, mã vạch, chú ý chất lượng in ấn. Tích cực sử dụng các công cụ xác thực như ứng dụng quét mã QR/NFC để kiểm tra thông tin xuất xứ và xác thực hàng chính hãng. Việc lựa chọn kênh mua hàng uy tín là ưu tiên hàng đầu, mua sắm tại các cửa hàng, đại lý chính thức hoặc sàn TMĐT có chính sách kiểm soát chất lượng rõ ràng. Cuối cùng, khi phát hiện hàng giả, người tiêu dùng cần chủ động tố giác hành vi vi phạm ngay cho doanh nghiệp sở hữu thương hiệu hoặc các cơ quan chức năng có thẩm quyền (như Ban chỉ đạo 389 quốc gia, Tổng cục Quản lý thị trường) để kịp thời xử lý.

Vấn nạn hàng giả, hàng nhái là thách thức dai dẳng, gây hệ lụy sâu rộng từ sức khỏe cộng đồng, thiệt hại kinh tế đến xói mòn niềm tin xã hội. Sự tinh vi trong công nghệ sản xuất và khả năng thích nghi nhanh chóng của các đối tượng làm giả, đặc biệt trên thương mại điện tử và chuỗi cung ứng toàn cầu, đã biến cuộc chiến chống hàng giả thành một cuộc chạy đua không ngừng nghỉ.

Để đẩy lùi vấn nạn này, cần một chiến lược toàn diện và phối hợp đồng bộ từ tất cả các bên liên quan. Nhà nước và cơ quan chức năng phải hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường thực thi và hợp tác quốc tế. Doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ sở hữu trí tuệ, đầu tư công nghệ chống hàng giả và quản lý chuỗi cung ứng. Sàn thương mại điện tử phải kiểm soát nghiêm ngặt người bán và sản phẩm. Người tiêu dùng cần nâng cao nhận thức, cảnh giác và tích cực tố giác vi phạm. Cuộc chiến chống hàng giả không chỉ là thu giữ sản phẩm bất hợp pháp; đó là cuộc đấu tranh bảo vệ sức khỏe cộng đồng, duy trì liêm chính kinh tế và củng cố pháp quyền. Chỉ thông qua phối hợp nhịp nhàng, chia sẻ thông tin hiệu quả và cam kết chung về đổi mới, cảnh giác, chúng ta mới xây dựng được một môi trường thị trường minh bạch, đáng tin cậy và bền vững.

Tâm An