Trận chiến cam go trên mọi mặt trận – Kỳ 3

Kỳ 3: Từ nghị trường đến thực địa – Cuộc tổng tiến công vào hàng giả

Năm 2025, cuộc chiến chống hàng giả ở Việt Nam được xác định bước sang giai đoạn mới với tinh thần tổng tiến công toàn diện, đồng bộ từ trung ương đến địa phương, từ nghị trường đến thực địa. Đó là cuộc chiến quyết liệt, có hệ thống, với sự vào cuộc mạnh mẽ của toàn bộ hệ thống chính trị, các cơ quan chức năng và cộng đồng doanh nghiệp, người tiêu dùng.

Minh bạch thị trường – bắt đầu từ trách nhiệm cụ thể

Những chất vấn gay gắt tại nghị trường, cùng hàng loạt đợt ra quân thực địa trên cả nước cho thấy, cuộc chiến chống hàng giả đã bước vào giai đoạn tổng tiến công. Không còn là chuyện của lực lượng quản lý thị trường hay vài ban ngành riêng lẻ – đây là cuộc chiến toàn diện, đòi hỏi cải cách thể chế, công nghệ và tinh thần trách nhiệm ở tất cả các cấp.

Tại các phiên thảo luận tổ của Quốc hội cuối tháng 5/2025, vấn nạn hàng giả trở thành chủ đề được nhiều đại biểu bức xúc phản ánh.

Bà Nguyễn Thị Thu Nguyệt (Đoàn Đắk Lắk) đặt câu hỏi thẳng: “Có Ban Chỉ đạo 389 từ trung ương đến địa phương, có lực lượng quản lý thị trường, công an, hải quan… nhưng vì sao hàng giả vẫn tràn lan khắp nơi? Trách nhiệm thuộc về ai?”.

Bà Thái Thu Xương (Đoàn Hậu Giang) nêu rõ thực trạng: “Cả chợ Ninh Hiệp bán hàng giả, hàng nhái, lực lượng Quản lý thị trường ở đâu?”. Câu hỏi này gợi mở một lỗ hổng lớn: quản lý thì đông nhưng chưa rõ ai chịu trách nhiệm chính, trong khi người tiêu dùng bị bỏ mặc giữa ma trận hàng thật – hàng giả.

Bên cạnh chợ truyền thống, các đại biểu cảnh báo sự tràn lan của hàng giả trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội.

Ông Trần Quốc Tuấn (Đoàn Trà Vinh) phản ánh tình trạng doanh nghiệp địa phương liên tục bị giả mạo sản phẩm trên Shopee, TikTok Shop. Các đối tượng sử dụng hình ảnh thật nhưng giao hàng giả, thậm chí dán tem chống hàng giả giả.

“Nếu không có cơ chế giám sát mạnh tay, nền kinh tế số sẽ bị đầu độc bởi hàng giả” – ông Tuấn cảnh báo.

Ông Trần Quốc Tuấn đề xuất loạt giải pháp: Xác thực danh tính người bán qua CCCD hoặc mã số thuế; yêu cầu các sàn chịu trách nhiệm liên đới; ứng dụng AI nhận diện gian lận và xây dựng mã QR truy xuất nguồn gốc bắt buộc với hàng hóa dễ bị làm giả.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu phải kiểm điểm trách nhiệm cụ thể khi hàng giả vẫn tồn tại quy mô lớn, dù hệ thống kiểm soát không thiếu.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các ngành đã phát động phong trào “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, nhưng muốn dùng hàng Việt Nam thì hàng phải chất lượng.

Chủ tịch Quốc hội quán triệt cần phải tăng cường quản lý, các cơ quan chức năng vào cuộc ngăn chặn, xử lý hàng gian, hàng giả, hàng nhái quyết liệt hơn để người dân tin tưởng.

Tại Hội nghị toàn quốc về chống hàng giả trong lĩnh vực y tế diễn ra vào sáng 23/5/2025, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, đã phát hiện nhiều vụ sản xuất thực phẩm chức năng, mỹ phẩm giả, có sự tiếp tay từ một bộ phận cán bộ ngành.

“Người dân mất niềm tin, vì không biết đâu là hàng thật. Đó là thất bại lớn nhất của công tác quản lý” – bà Lan thừa nhận.

Từ ngày 15/5 đến 15/6/2025, “Tháng cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong y tế” được triển khai toàn quốc. Trong đợt ra quân này, lực lượng chức năng đã triệt phá hàng chục kho hàng giả tại Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Thanh Hóa, Bắc Giang, Nam Định… Nhiều vụ liên quan đến mỹ phẩm, thực phẩm chức năng nhái các thương hiệu lớn như Herbalife, Orihiro, Glucosamine, Collagen DHC… bị phát hiện, tạm giữ – hàng giả gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, quyền lợi người tiêu dùng.

Theo Bộ Công an, có đến 70% vụ hàng giả chỉ bị xử phạt hành chính. Trong khi đó, lợi nhuận từ làm giả sản phẩm tiêu dùng, đặc biệt là mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, có thể lên tới hàng tỷ đồng mỗi tháng.

Liên quan đến vấn đề này, nhiều đại biểu đề nghị sửa đổi Bộ luật Hình sự để: Tăng hình phạt với hàng giả ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng; tịch thu toàn bộ tài sản liên quan đến hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả; truy trách nhiệm hình sự với cả nền tảng trung gian nếu tiếp tay cho gian lận; xây dựng hệ sinh thái phòng, chống hàng giả. Cuộc chiến chống hàng giả muốn bền vững cần được “thiết kế lại” từ gốc, dựa trên ba trụ cột:

Các bộ ngành cần kết nối dữ liệu, xác định rõ đơn vị chịu trách nhiệm theo ngành, theo địa phương – tránh tình trạng “đá bóng trách nhiệm”;

Mỗi sản phẩm hàng hóa cần có mã QR truy xuất nguồn gốc. Các sàn thương mại điện tử phải dùng AI phát hiện hành vi bất thường và cảnh báo sớm;

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần được hỗ trợ bảo vệ thương hiệu, triển khai tem chống giả hiện đại, trong khi Nhà nước đóng vai trò kiến tạo thể chế.

Cuộc chiến chống hàng giả đã đến thời điểm không thể nhân nhượng. Chất vấn tại nghị trường không chỉ là phản ánh, mà là lời thúc giục hành động. Truy quét thực địa không thể chỉ mang tính phong trào – cần luật hóa, công nghệ hóa, và minh bạch hóa trách nhiệm.

Hàng giả không chỉ đánh cắp giá trị sản phẩm, mà còn làm xói mòn lòng tin người tiêu dùng. Và lòng tin – một khi mất đi – sẽ là mất mát lớn nhất với nền kinh tế.

Tháng cao điểm và các chiến dịch truy quét đồng loạt

Hàng giả không chỉ làm tổn hại nghiêm trọng tới uy tín của doanh nghiệp chân chính, làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng, mà còn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro rất lớn về sức khỏe, đặc biệt là trong lĩnh vực dược phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe và mỹ phẩm – những mặt hàng đòi hỏi độ an toàn cao.

Thủ tướng Chính phủ đã liên tiếp ban hành các công điện quan trọng chỉ đạo xử lý các vụ việc sản xuất, buôn bán hàng giả đặc biệt nghiêm trọng, như: Sữa giả, thuốc chữa bệnh giả và thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả. Tiêu biểu là các công điện số 40/CĐ-TTg, 41/CĐ-TTg ngày 17/4/2025; Công điện số 55/CĐ-TTg ngày 2/5/2025; Công điện số 65/CĐ-TTg ngày 15/5/2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025. Các văn bản này không chỉ tăng cường phối hợp liên ngành, xử lý nghiêm minh mà còn mở đợt cao điểm phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Đặc biệt, chiến dịch tháng cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong lĩnh vực y tế (15/5 – 15/6/2025) được triển khai không chỉ mang tính thường niên mà còn thể hiện bước chuyển mình mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của toàn hệ thống chính trị trước hiểm họa hàng giả đang ngày càng tàn phá thị trường và sức khỏe người dân.

Song song với đó, Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 của Thủ tướng Phạm Minh Chính được ban hành như mệnh lệnh hành động cấp tốc, yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tăng cường hơn nữa công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới. Thủ tướng cũng nhấn mạnh việc rà soát, sửa đổi các quy định xử phạt chưa đủ sức răn đe và xây dựng Chiến lược quốc gia chống hàng giả đến năm 2030.

Trên mặt trận thực địa, các lực lượng chức năng đã đồng loạt phát động các chiến dịch truy quét hàng giả quy mô lớn. Tháng cao điểm chống hàng giả trong lĩnh vực y tế, mỹ phẩm và thực phẩm chức năng do Bộ Y tế chủ trì phối hợp cùng Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính được triển khai từ ngày 15/5 đến 15/6/2025.

Chỉ trong 10 ngày đầu ra quân, lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra hơn 4.500 vụ, xử lý hơn 1.100 vụ vi phạm, thu giữ gần 80.000 sản phẩm giả, từ Hà Nội, Thanh Hóa, Bắc Giang, TP.HCM đến các tỉnh biên giới như Quảng Ninh, Lạng Sơn, Tây Ninh.

Điểm đáng chú ý là việc sử dụng công nghệ giám định nhanh ngay tại hiện trường, cho phép kiểm tra thành phần hóa học, mã QR, truy xuất nguồn gốc sản phẩm trong vòng chưa đầy 3 phút. Đây là bước tiến công nghệ quan trọng giúp lực lượng chức năng chủ động phát hiện và xử lý hàng giả kịp thời.

Lực lượng Quản lý thị trường, Công an, Hải quan… đóng vai trò là những chiến binh tuyến đầu trong cuộc chiến chống hàng giả. Họ không chỉ đối mặt với áp lực về số lượng kiểm tra khổng lồ mà còn phải đấu tranh với các tổ chức tinh vi, manh động. Nhiều vụ việc phức tạp, như đường dây sản xuất sữa giả, thuốc giả quy mô lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều lực lượng và thời gian theo dõi, điều tra kéo dài.

Lãnh đạo Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội chia sẻ: “Không ít lần chúng tôi nhận được thông tin từ người dân hoặc doanh nghiệp nhưng việc tiếp cận, thu thập chứng cứ rất khó khăn, do các đối tượng hoạt động khép kín, có tổ chức. Họ sẵn sàng thuê người cảnh giới, sử dụng công nghệ để che giấu hành vi phạm pháp”.

Các chiến dịch truy quét hàng giả cũng gặp nhiều thử thách khi đối tượng vi phạm liên tục thay đổi phương thức, cách thức phân phối từ chợ truyền thống sang các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội. Việc kiểm soát, xác minh thông tin người bán hàng trên các nền tảng số đòi hỏi các cơ quan quản lý phải có công cụ và kỹ năng chuyên sâu.

Nhận diện sự cần thiết của việc hiện đại hóa công tác chống hàng giả, nhiều bộ ngành đã bắt đầu ứng dụng công nghệ thông tin và Trí tuệ nhân tạo (AI) vào giám sát và phát hiện hàng giả. Các sàn thương mại điện tử lớn cũng được yêu cầu phải minh bạch hơn trong việc xác thực danh tính người bán, đồng thời tăng cường kiểm soát các gian hàng nghi vấn.

Một số nền tảng thử nghiệm ứng dụng AI để phân tích hành vi bán hàng, cảnh báo sớm các gian hàng có dấu hiệu bất thường về giá, mô tả sản phẩm hoặc lịch sử vi phạm. Việc áp dụng mã QR truy xuất nguồn gốc sản phẩm cũng đang được đẩy mạnh, đặc biệt trong các ngành hàng nhạy cảm như dược phẩm, thực phẩm chức năng và mỹ phẩm.

Theo đại diện Bộ Công Thương, những công nghệ này không chỉ giúp phát hiện hàng giả nhanh hơn mà còn tạo ra môi trường kinh doanh minh bạch, góp phần xây dựng niềm tin cho người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính.

Cuộc chiến chống hàng giả không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng mà còn cần sự tham gia của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp tố giác hàng giả, bảo vệ người tố cáo đã bắt đầu được xây dựng, nhằm khuyến khích sự chủ động và trung thực trong phát hiện vi phạm.

Các chương trình truyền thông nâng cao nhận thức người tiêu dùng cũng được đẩy mạnh, giúp họ nhận biết, cảnh giác và tránh xa hàng giả. Mặt khác, việc phát động phong trào “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” được gắn liền với cam kết bảo vệ chất lượng, quyền lợi người tiêu dùng, nhằm tạo ra vòng quay tích cực trong thị trường.

Dù đã có nhiều nỗ lực và kết quả đáng ghi nhận, nhưng cuộc chiến chống hàng giả vẫn còn nhiều gian nan, khi các thủ đoạn ngày càng tinh vi, quy mô vi phạm lớn và tác động tiêu cực sâu rộng. Tinh thần quyết tâm của Chính phủ, sự đồng hành của các bộ ngành, địa phương, sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và người tiêu dùng chính là nền tảng để cuộc tổng tiến công này từng bước giành thắng lợi.

Chặng đường phía trước đòi hỏi sự kiên trì, đổi mới phương pháp và nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ, đồng thời xây dựng hệ sinh thái chống hàng giả bền vững, minh bạch và hiệu quả, nhằm bảo vệ thị trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Nguyễn Kiên