TS Cao Vũ Minh nói về xe tự lái và giới hạn chịu trách nhiệm khi ứng dụng AI

(PLO)-  Tại hội thảo “AI và pháp luật”, TS Cao Vũ Minh đã nêu về tính không toàn diện của các quy tắc thành văn và vai trò của lẽ phải và trách nhiệm cá nhân trong việc áp dụng và giải thích pháp luật.

Pháp luật được xây dựng trên nền tảng của lý trí và trật tự. Nhưng pháp luật cũng là một công trình của con người, không thể hoàn hảo. Triết học pháp lý La-tinh cổ đại đã cung cấp những nguyên tắc để nhận diện giới hạn này.

Có hai câu ngạn ngữ kinh điển, một mặt thừa nhận tính không toàn diện của các quy tắc thành văn, mặt khác lại nhấn mạnh vai trò của lẽ phải và trách nhiệm cá nhân trong việc áp dụng và giải thích pháp luật. Việc hiểu thấu hai nguyên tắc này là chìa khóa để xây dựng một hệ thống tư pháp không chỉ cứng nhắc theo điều luật mà còn mềm dẻo theo lẽ công bằng.

Thứ nhất là “Luật không quan tâm tiểu tiết”, tức trên thế giới không có luật nào có thể điều chỉnh hết các quan hệ xã hội có thể phát sinh.

Thứ hai là “Luật dừng lại ở những nơi dừng lại của lý lẽ”, tức nếu như trong 100 người sử dụng thuốc, 99 người đều vượt qua, chỉ có một người không vượt qua dù đã được cảnh báo rất nhiều từ nhà sản xuất về các chỉ số an toàn thì dưới góc độ pháp lý, giữa bác sĩ và bệnh nhân ai là người rành về an toàn và cách sử dụng thuốc thì người đó có trách nhiệm liên quan. Trách nhiệm pháp lý được xác định không chỉ bằng văn bản luật mà còn bằng sự ưu thế về kiến thức và nghĩa vụ chuyên môn. Vì vậy, bác sĩ không thể vô can được.

Trên thực tế, đã có bác sĩ dù thực hiện các hoạt động rất tỉ mỉ, chỉn chu nhưng khi xảy ra sự cố y khoa thì phán quyết của tòa vẫn buộc bác sĩ phải chịu trách nhiệm. Điều đó chứng tỏ được rằng dưới góc độ pháp lý, dù bác sĩ có dựa vào AI hay không thì bác sĩ vẫn đưa ra quyết định cuối cùng và phải chịu trách nhiệm.

Về vấn đề rủi ro của xe tự lái, tham khảo quy định một số nước, tôi nhận thấy có ba trường hợp:

Thứ nhất là xe tự lái với sự cài đặt của chủ sở hữu, nếu gây thiệt hại thì luật quy định chủ sở hữu phải hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Trường hợp nữa là nếu xe chạy được từ sự can thiệp của một hacker nào đó thì hacker phải chịu trách nhiệm.

Cuối cùng, một sản phẩm cho dù đã chuyển giao hay chưa chuyển giao mà không có lập trình, điều khiển, can thiệp từ phía chủ sở hữu hay hacker thì chủ sản xuất là người phải chịu trách nhiệm.

Các quốc gia này cũng đặt ra rất nhiều giới hạn của việc chịu trách nhiệm. Ví dụ loại trách nhiệm chỉ đặt ra trong khoảng thời gian 10 năm, 20 năm liên quan đến hạn bảo hành của chiếc xe. Người ta còn xây dựng Luật Về trách nhiệm sản phẩm hoặc Luật Bảo hiểm về chia sẻ rủi ro từ phía nhà sản xuất, người thực hành và người bán bảo hiểm.

Dưới góc độ pháp luật của Việt Nam, thay vì đánh giá có cần thiết hay không cần thiết ban hành luật về AI, chúng ta có thể hoàn toàn tiếp thu dựa trên cơ sở kinh nghiệm lập pháp của nước ngoài.

Về kỹ thuật làm luật, theo Nghị quyết 66/NQ-TW, những lĩnh vực pháp luật mới và thường xuyên thay đổi thì cần ban hành luật khung và nhường lại “dư địa” cho Chính phủ, bộ trưởng các bộ ban hành hướng dẫn. Trong bối cảnh hiện nay, AI là một quá trình tất yếu nên cần có luật khung điều chỉnh toàn bộ; còn những mảnh ghép mang tính kỹ thuật sẽ giao cho Chính phủ, bộ trưởng quy định.

Về giáo dục, giảng viên cũng đã sử dụng một số phần mềm như ChatGPT để giảng dạy. Tuy nhiên, những phần mềm cũng chỉ có thể đưa ra các văn bản, các tài liệu tiếng Anh. Còn tài liệu tiếng Việt dường như mới chỉ cập nhật tới năm 2021 mà thôi, những loại tài liệu đã được mã hóa trên mạng mới được sử dụng, còn các sách chuyên sâu là không có.

Những phần mềm này cũng chỉ trả lời dựa trên các văn bản pháp luật đã công khai. Còn nhà giáo phải có trách nhiệm với những gì mình nghiên cứu và giảng dạy, cho dù AI giỏi thế nào, việc sử dụng AI như nào đi nữa thì người chịu trách nhiệm là chính nhà giáo.

Sự phát triển của AI là một tiến trình không thể đảo ngược, đặt ra những thách thức lớn về mặt pháp lý mà Việt Nam cần sớm giải quyết. Qua những phân tích về trách nhiệm y khoa và xe tự hành, ta thấy rõ một nguyên tắc cốt lõi: AI chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người luôn là chủ thể chịu trách nhiệm cuối cùng.

Do đó, trách nhiệm nghiên cứu và kiểm chứng trong sử dụng AI phải được đề cao hơn bao giờ hết. Sự kết hợp giữa luật khung linh hoạt và ý thức trách nhiệm của con người chính là chìa khóa để khai thác tối đa lợi ích của AI, đồng thời kiểm soát được những rủi ro pháp lý tiềm ẩn.