Vùng trống pháp lý ‘tạo đà’ cho hàng giả trên thương mại điện tử ra tăng

“Vùng trống” pháp lý trong môi trường số và những con số báo động

Thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, nhưng chính sự phát triển nhanh cũng kéo theo những hệ lụy về vi phạm luật, gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái và trốn thuế trực tuyến. Trong bối cảnh đó, Bộ Công Thương đang khẩn trương hoàn thiện Dự thảo Luật Thương mại điện tử sửa đổi — nhằm tạo ra khung pháp lý toàn diện và mạnh tay hơn để “dẹp loạn” vi phạm trong không gian số.

Theo bà Nguyễn Thị Minh Huyền, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, trong thời gian qua Bộ Công Thương đã triển khai loạt giải pháp quyết liệt: từ kiểm tra, giám sát, gỡ bỏ vi phạm cho đến hợp tác liên ngành, truyền thông cảnh báo người tiêu dùng.

Cụ thể, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ đã ban hành Quyết định 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về cao điểm kiểm tra, giám sát, xử lý hàng giả, hàng nhái và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trên các sàn thương mại điện tử. Mục tiêu là rà soát – gỡ bỏ sản phẩm, xử lý gian hàng vi phạm, nâng cao năng lực quản lý nhà nước và đẩy mạnh truyền thông để cảnh báo người dân và doanh nghiệp.

Chỉ trong vài tháng kể từ khi quyết định có hiệu lực, các đơn vị chức năng đã phối hợp gỡ bỏ 44.446 sản phẩm vi phạm và chặn 12.414 gian hàng vi phạm trên các nền tảng thương mại điện tử. Đồng thời, hơn 120 website hoặc ứng dụng có dấu hiệu vi phạm pháp luật, lừa đảo chiếm đoạt tài sản đã được chuyển xử lý. Các mặt hàng vi phạm chủ yếu là nhóm nhạy cảm dễ bị làm giả: thời trang, giày dép, đồ gia dụng, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng…

Hàng giả trên môi trường thương mại điện tử diễn biến phức tạp. Ảnh ST

Bên cạnh hành lang pháp lý chuẩn bị ra mắt, việc siết quản lý trên thực địa cũng đang diễn ra với tốc độ cao. Theo báo cáo, trong 9 tháng năm 2025, lực lượng Quản lý thị trường cả nước đã kiểm tra 17.746 vụ vi phạm, xử lý 15.544 vụ với tổng số tiền xử phạt hành chính lên đến 402 tỷ đồng. Cũng đã có 133 vụ được chuyển sang cơ quan điều tra do có dấu hiệu hình sự.

Điều đáng chú ý, trong số các vụ vi phạm được phát hiện, có các kho chứa tới hơn 47.000 sản phẩm vi phạm được phát hiện tại Quảng Ninh, với hoạt động giao dịch qua mạng xã hội, ứng dụng, góp phần làm lộ ra mạng lưới buôn lậu xuyên biên giới qua thương mại điện tử.

Những con số và vụ việc vừa qua không chỉ là thông tin thời sự đơn thuần, mà là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về những kẽ hở trong pháp lý, sự lỏng lẻo trong quản lý và những bất cập trong xử lý vi phạm đang tồn tại trong môi trường thương mại điện tử. Nếu không có biện pháp quản lý quyết liệt và đồng bộ, thương mại điện tử rất dễ trở thành “vùng trống” cho gian lận, hàng giả, hàng nhái và các hành vi trục lợi hoành hành dưới lớp vỏ kỹ thuật số.

Siết luật, tăng kiểm soát chặt chẽ

Bà Nguyễn Thị Minh Huyền thông tin, Dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) đã được hoàn thiện vào tháng 9/2025, dự kiến trình Quốc hội trong kỳ họp tháng 10. Dự thảo gồm 8 chương, tập trung vào 6 nhóm chính sách lớn, trong đó có định danh người bán qua mã Verified ID, kiểm soát livestream bán hàng, quản lý TMĐT xuyên biên giới, trách nhiệm của nền tảng trung gian, quy định quảng cáo và bảo vệ người tiêu dùng.

Một điểm mới quan trọng của Dự thảo Luật sẽ nghiêm cấm các hành vi kinh doanh, tạo điều kiện cho người khác kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng hóa không rõ nguồn gốc, đồng thời quy định người livestream, mạng xã hội phải kiểm soát nội dung quảng cáo, không được sai lệch, gây nhầm lẫn về xuất xứ, chất lượng, công dụng sản phẩm.

Trên mặt trận thực thi, luật hiện hành cũng đã có các chế tài xử phạt đáng kể: ví dụ, nếu cá nhân hoặc doanh nghiệp sử dụng logo “đã thông báo” hoặc “đã đăng ký” mà chưa được xác nhận, có thể bị phạt từ 10 – 30 triệu đồng tùy theo mức độ; đối với doanh nghiệp, mức phạt có thể cao hơn.

Dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) vì thế được xem là một bước đi cần thiết và cấp bách, nhằm tạo ra hành lang pháp lý đủ mạnh để kiểm soát hoạt động kinh doanh trên nền tảng số. Tuy nhiên, nếu việc thông qua và triển khai chậm trễ, khoảng trống pháp lý sẽ kéo dài, khiến các vi phạm ngày càng tinh vi, khó kiểm soát hơn.

Một trong những điểm mấu chốt của dự thảo là định danh người bán (Verified ID), giúp truy xuất nguồn gốc và xác định rõ trách nhiệm khi xảy ra tranh chấp. Tuy nhiên, nếu khâu thực thi không chặt chẽ, thiếu giám sát, việc định danh có nguy cơ chỉ dừng lại ở hình thức, “làm cho có”, không mang lại hiệu quả thực chất. Bên cạnh đó, hệ thống phối hợp liên ngành giữa Bộ Công Thương, hải quan, thuế, quản lý thị trường và cơ quan công an cần được vận hành hiệu quả hơn, tránh tình trạng dữ liệu rời rạc, khiến hành vi vi phạm vượt khỏi tầm kiểm soát.

Trong khi đó, quyền lợi người tiêu dùng đang bị tổn hại nghiêm trọng. Không ít người mua hàng trực tuyến phản ánh việc nhận phải sản phẩm không đúng mô tả, không rõ nguồn gốc, hoặc khó khiếu nại do thiếu thông tin minh bạch. Ở nhiều trường hợp, trách nhiệm giữa người bán – sàn thương mại điện tử – nền tảng trung gian bị “đá bóng” qua lại, khiến việc bảo vệ người tiêu dùng trở nên bế tắc.

Trước thực trạng này, cần có sự vào cuộc đồng bộ và mạnh mẽ từ trung ương đến địa phương, từ cơ quan quản lý đến từng nền tảng, từng người tiêu dùng. Trước hết, Dự thảo Luật Thương mại điện tử sửa đổi cần được sớm ban hành và đưa vào thực thi, để khắc phục tình trạng pháp lý đi sau thực tế. Song song đó, các cơ quan chức năng cần triển khai ngay những biện pháp tạm thời, như tăng cường hậu kiểm, kiểm tra ngẫu nhiên (audit) và truy xuất dữ liệu giao dịch nghi vấn nhằm phát hiện sớm hành vi vi phạm.

Việc xây dựng hệ thống giám sát tự động, ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích hành vi giao dịch bất thường cũng là hướng đi tất yếu để nhận diện và ngăn chặn gian lận kịp thời. Cùng với đó, cơ chế phối hợp liên ngành 24/7 và chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý cần được duy trì thường xuyên, đảm bảo mọi hành vi gian lận không thể “lọt lưới” quản lý.

An Dương (T/h)