nghiên cứu thực nghiệm tại Ứng Hòa, Hà Nội thông qua mô hình trại hè AI 2025

Kết quả khảo sát cho thấy phụ huynh có nhận thức tích cực về vai trò của AI, đánh giá cao tính ứng dụng và khả năng kích thích tư duy sáng tạo, phản biện của con em sau trại hè. Tuy nhiên, vẫn tồn tại lo ngại về việc lạm dụng công nghệ, thiếu định hướng đạo đức trong sử dụng AI. Dữ liệu định tính bổ trợ thêm góc nhìn về sự thay đổi nhận thức, khả năng hợp tác và ứng dụng thực tế của học sinh sau trải nghiệm. Từ đó, nghiên cứu khẳng định tính khả thi của việc triển khai các chương trình giáo dục trải nghiệm về AI cho học sinh THCS ở khu vực ngoại thành, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thông qua phối hợp giữa nhà trường – phụ huynh – tổ chức công nghệ.

TỪ KHÓA: Trí tuệ nhân tạo, AI, trại hè AI, THCS, Ứng Hòa

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong cuộc Cách mạng Công nghiệp Lần thứ tư, trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) đang ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống, tác động trực tiếp sâu rộng đến mọi lĩnh vực, trong đó giáo dục được xem là một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng sâu sắc. AI không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy thông qua cá nhân hóa quá trình học tập, mà còn tạo điều kiện để học sinh rèn luyện các năng lực thiết yếu của thế kỷ XXI như tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề và học tập suốt đời.

Việc tích hợp AI vào giáo dục, đặc biệt là ở bậc trung học cơ sở (THCS), đang trở thành một xu hướng tất yếu trong hệ thống giáo dục tiên tiến. Lứa tuổi từ 11 đến 15 – giai đoạn chuyển tiếp từ tư duy cụ thể sang tư duy trừu tượng – được coi là thời điểm thích hợp để khơi gợi nhận thức công nghệ và hình thành nền tảng tư duy phản biện. Tuy nhiên, ở Việt Nam, đặc biệt tại các địa phương ngoại thành, quá trình tiếp cận AI của học sinh vẫn còn nhiều hạn chế do điều kiện cơ sở vật chất, năng lực giáo viên, sự sẵn sàng của phụ huynh và sự thiếu vắng các mô hình giáo dục ứng dụng hiệu quả.

Trong bối cảnh đó, mô hình Trại hè AI 2025 được tổ chức tại Ứng Hòa, Hà Nội đã bước đầu tạo ra một tiền đề thực nghiệm có giá trị, nhằm đưa AI đến gần hơn với học sinh trung học cơ sở khu vực ngoại thành. Thông qua các hoạt động trải nghiệm trực tiếp như sử dụng công cụ AI lập kế hoạch học tập, trình bày ý tưởng bằng Canva, thảo luận đạo đức sử dụng AI, và phản biện nhóm. Những trải nghiệm này không chỉ giúp học sinh hình dung rõ hơn vai trò của AI trong đời sống học đường mà còn thúc đẩy sự hình thành nhận thức đạo đức, thái độ chủ động và kỹ năng tư duy phản biện.

Xuất phát từ thực tiễn trên, nghiên cứu này được triển khai với mục tiêu đánh giá mức độ tiếp cận trí tuệ nhân tạo của học sinh THCS thông qua mô hình Trại hè AI 2025 tại Ứng Hòa. Đồng thời, nghiên cứu còn hướng đến việc phân tích hành vi, nhận thức của phụ huynh – giáo viên – học sinh về vai trò của AI trong giáo dục phổ thông. Trên cơ sở đó, nhóm tác giả đề xuất những định hướng phát triển phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả của AI trong giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh khu vực ngoại thành – nơi còn nhiều rào cản về mặt tiếp cận công nghệ.

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

1. Khái niệm Trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo (AI) là một ngành thuộc lĩnh vực khoa học máy tính, thực hiện các nhiệm vụ cho phép được “học hỏi” và “trả lời”, thực hiện các nhiệm vụ yêu cầu trí thông minh của con người. Khác với cách lập trình truyền thống dựa trên các quy tắc cố định, AI vận hành thông qua các thuật toán học máy, giúp hệ thống có khả năng học hỏi, suy luận và thích nghi với môi trường.

AI được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, từ nhận diện hình ảnh, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, đến việc vận hành các trợ lý ảo như chatbot để tương tác với người dùng. Bên cạnh đó, AI còn có khả năng xử lý lượng dữ liệu lớn để đưa ra phân tích và dự đoán có độ chính xác cao, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và hỗ trợ giải quyết những vấn đề phức tạp. Đích đến của trí tuệ nhân tạo là phát triển các hệ thống thông minh có thể tương tác linh hoạt và hiệu quả như con người, tạo ra giá trị thiết thực cho nhiều ngành nghề trong xã hội.

Trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) là một lĩnh vực nghiên cứu AI lý thuyết nhằm cố gắng tạo ra phần mềm có trí thông minh giống con người và có khả năng tự học. AGI là một mục tiêu theo đuổi lý thuyết để phát triển các hệ thống AI có khả năng tự kiểm soát tự chủ, tự hiểu biết hợp lý và khả năng học các kỹ năng mới. AGI với khả năng của con người vẫn là một khái niệm lý thuyết và mục tiêu nghiên cứu. Đó là một tương lai tiềm năng của AI.

2. Trí tuệ nhân tạo và giáo dục

Trí tuệ nhân tạo ảnh hưởng đến các lĩnh vực ngành nghề khác nhau từ giao thông, y tế, thời trang, ẩm thực,.. và cả lĩnh vực giáo dục. Chương trình giáo dục nổi tiếng nước Mỹ Sesame Street và IBM Watson đã hợp tác để đổi mới việc giáo dục, đào tạo cho trẻ nhỏ. Việc học cho trẻ em đã được cá nhân hóa nhằm tạo điều kiện cho học sinh được học theo nhịp độ của mỗi cá nhân, theo cách phù hợp nhất với trẻ. Trong “AI in Education” của Beverly Park Woolf , 1991, trí tuệ nhân tạo tích hợp trong giáo dục và học tập để cá nhân hóa việc học, mô hình hóa và hỗ trợ giảng dạy thông minh thông qua 4 thành phần: Mô hình học sinh (theo dõi trình độ, kiến thức, điểm mạnh/yếu và phong cách học của người học), mô hình kiến thức (chứa nội dung học thuật mà hệ thống cần truyền tải), Mô hình sư phạm (đưa ra các chiến lược giảng dạy phù hợp), Giao diện người dùng (giúp người học tương tác hiệu quả với hệ thống). Tuy nhiên, thiết kế mô hình học sinh chính xác là khó khăn nhất vì cần sự kết hợp giữa AI, tâm lý học, sư phạm và chiến lược dạy học phù hợp. Hay nói cách khác, AI trong giáo dục sẽ đóng vai trò công cụ hỗ trợ để tối ưu và cá nhân hóa với từng mục tiêu, kết hợp với các phương pháp truyền thống khác.

3. Xây dựng trải nghiệm và tư duy phản biện khi tiếp cận trí tuệ nhân tạo

Tổ chức cho học sinh học bằng trải nghiệm – thường được gọi là hoạt động trải nghiệm – đã và đang trở thành xu hướng giáo dục phổ biến ở nhiều quốc gia. Học tập qua trải nghiệm cho phép học sinh chủ động tham gia vào quá trình khám phá, tìm hiểu, hợp tác, chia sẻ và ứng dụng kiến thức lý thuyết thực tế. Qua đó, các phẩm chất và năng lực cá nhân được hình thành và phát triển một cách tự nhiên. Dựa trên nghiên cứu của Dewey, Lewin và Piaget; David Kolb đã phát triển lý thuyết hiện đại về học thông qua trải nghiệm vào những năm 70 của thế kỉ XX qua đó làm rõ mối quan hệ giữa học tập và kinh nghiệm: “Học thông qua trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm”. Quá trình học thông qua trải nghiệm của người học diễn ra theo một chu trình gồm bốn giai đoạn: Trải nghiệm cụ thể; Quan sát phản ánh; Trừu tượng hóa khái niệm; Thử nghiệm tích cực. Việc học chỉ đạt hiệu quả khi người học tham gia cả bốn giai đoạn này.

Tuy nhiên đối với việc trải nghiệm học tập với trí tuệ nhân tạo AI, theo nghiên cứu “Education for AI, not AI for Education: The Role of Education and Ethics in National AI Policy Strategies” của Daniel Schiff xuất bản năm 2021, hơn 30 nước đã công bố chiến lược quốc gia về trí tuệ nhân tạo nhưng AI trong giáo dục (AIED) ít được quan tâm trong chính sách, trong khi việc đào tạo nhân lực phục vụ cho AI lại được chú trọng. Các vấn đề đạo đức liên quan đến AIED cũng chưa được xem xét đầy đủ. Điều này dẫn đến một vấn đề lớn khi trẻ em tiếp cận với AI nhưng không có định hướng hay kiến thức về đạo đức trong AIED. Trẻ cần có cơ hội được tham gia những buổi định hướng đạo đức, xây dựng về tư duy phản biện và bảo vệ quan điểm cũng như chính kiến trước đáp án mà AI đưa ra. Trong AI & Education: Guidance for Policymakers được UNESCO công bố, giáo dục AI không chỉ dạy sử dụng công cụ, mà cần giúp học sinh đặt câu hỏi, chất vấn và đánh giá AI, phải đưa tư duy phản biện vào mọi hoạt động giáo dục AI, kể cả qua trò chơi, dự án.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Phương pháp định lượng

• Sử dụng khảo sát trực tuyến với nhóm đối tượng là 102/113 phụ huynh có con trẻ tham gia trại hè AI 2025 ở Ứng Hòa, Hà Nội.
• Bộ câu hỏi khảo sát bao gồm các câu hỏi về nhân khẩu học, mức độ nhận thức của phụ huynh về AI, cảm nhận và kỳ vọng của phụ huynh về trại hè AI. Các câu hỏi được thiết kế để thu về tối đa góc nhìn và ý kiến của các đối tượng nhằm đưa ra góc nhìn mới.

2. Phương pháp định tính

Thực hiện phỏng vấn: 4 bạn học sinh thuộc các khối lớp để thu thập nhận thức và quan điểm của các bạn về sự thay đổi, kiến thức đã nhận được thông qua buổi lắng nghe và trải nghiệm tại trại hè AI 2025.

3. Quan sát và đánh giá hành vi học tập, tương tác

Quan sát được tiến hành trong các buổi hoạt động cụ thể, mỗi học sinh được quan sát trong thời lượng tương đương:

• AI vẽ tranh – Sáng tạo cùng Autodraw
• Tranh luận đạo đức AI: AI dùng đúng dùng sai
• Thực hành với ChatGPT
• Thực hành với Grammarly
• Thực hành với Canva: Thiết kế, làm slide, quay video thuyết trình

Cuối cùng, so sánh trước – sau hoặc giữa các nhóm học sinh có sự khác biệt về năng lực.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

1. Form khảo sát

Cuộc khảo sát được thực hiện với 102 phụ huynh có con đang theo học bậc THCS tại Ứng Hòa, Hà Nội, sau khi các em tham gia Trại hè AI 2025 nhằm đánh giá hiệu quả của việc trí tuệ nhân tạo (AI) vào trong giáo dục. Thông qua bảng khảo sát, có gần 70% phụ huynh cho biết đã có hiểu biết nhất định về AI trước khi con tham gia trại hè (đánh giá ở mức 4 và 5). Và trên 80% phụ huynh khẳng định AI là lĩnh vực cần thiết cần được đưa vào giáo dục cho học sinh THCS. Tỷ lệ cao này cho thấy kỳ vọng lớn từ phía gia đình đối với việc sớm tiếp cận công nghệ mới cho lứa tuổi 11–15.

Sau khi các em học sinh trải nghiệm Trại hè AI, có tới 75% phụ huynh (mức 4 + 5) đánh giá chương trình “Rất hữu ích” với con, chủ yếu nhấn mạnh vào các yếu tố như: “Giúp con tò mò khám phá”, “Làm quen với công cụ công nghệ như Canva AI, AI tạo kế hoạch học tập”,… Đáng chú ý, 59,8% phụ huynh thừa nhận trại hè giúp họ thay đổi cách nhìn về AI trong giáo dục. Bên cạnh đó, vẫn có khoảng 42% phụ huynh còn lo ngại về những tác động của AI nếu con không được định hướng đúng.

Dù vậy, sau khi kết thúc chương trình, phần trăm học sinh thể hiện sự hào hứng và chủ động khi có hành động kể lại về các hoạt động diễn ra trong Trại hè AI: khoảng 41% học sinh cải thiện rõ rệt sự tự tin, tư duy phản biện và sáng tạo. Đặc biệt 26% phụ huynh ấn tượng khi thấy con hiểu được rủi ro từ việc sử dụng AI sai cách và cách nhận diện, cảnh báo hành vi không phù hợp. Cuối cùng có tới 84% phụ huynh mong muốn có thêm các chương trình tương tự trong năm học hoặc kỳ nghỉ, với hình thức linh hoạt hơn: Câu lạc bộ kỹ năng, lớp học cuối tuần, hoặc tích hợp vào môn Tin học.

2. Phỏng vấn sâu

Trong quá trình phỏng vấn 4 học sinh đại các khối lớp THCS tại Trại hè AI 2025, ¾ em đều biết trước về AI thông qua các nền tảng mạng xã hội nhưng cũng chưa từng tiếp xúc bài bản. Và sau khi trải nghiệm thực hành các hoạt động như chatbot học bài, thiết kế với Canva,.. Cả 4 bạn đều khẳng định AI sẽ giúp các em học tập dễ dàng hơn và khơi gợi được sự tò mò về công nghệ. Đáng chú ý, ¾ học sinh cũng chia sẻ rằng hoạt động thảo luận đạo đức AI khiến các em nhận thức được việc lạm dụng AI có thể gây hại và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng AI có trách nhiệm. Cả 4 bạn đều đồng ý mở rộng mô hình, lồng ghép AI vào môn học cụ thể hoặc hoạt động tương tác để dễ tiếp cận hơn. Kết quả này cho thấy Trại hè AI đã có tác động tích cực đến nhận thức và tư duy phản biện của học sinh về AI.

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Từ các lý thuyết kết hợp với kết quả nghiên cứu, việc sử dụng AI trong giáo dục không chi cho học sinh làm quen tiếp cận với công nghệ, mà còn là môi trường hiệu quả để phát triển khi tạo ra trải nghiệm thực hành phát triển các kỹ năng học tập thiết yếu như tư duy phản biện, sử dụng công cụ xây dựng kế hoạch học tập và gia tăng tính sáng tạo. Điều này giúp học sinh hiểu bản chất công nghệ, từ đó nâng cao khả năng đánh giá, ứng dụng và phản biện trước các kết quả do máy móc tạo ra.

Phụ huynh phần lớn có động lực cho con tham gia trại hè vì thấy AI ngày càng phát triển, không tụt hậu, đồng thời mong muốn phát triển tư duy và kỹ năng mềm. Thế nhưng nỗi lo lắng về việc con lạm dụng, vi phạm đạo đức là điều trăn trở nhiều nhất ở các phụ huynh. Vậy nên việc tham dự những buổi định hướng hình thành suy nghĩ “công cụ hỗ trợ” là vô cùng cần thiết. Học sinh cần xây dựng và thể hiện rõ năng lực phản biện đạo đức khi đối mặt với vấn đề về công bằng, thành kiến dữ liệu và hậu quả xã hội của việc sử dụng AI. Từ đói, hình thành tư duy về vai trò của AI là công cụ học tập, là nội dung để giáo dục năng lực công dân số, tư duy đa chiều và trách nhiệm xã hội. Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, địa phương và các tổ chức công nghệ là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả và tính bền vững của mô hình giáo dục AI trong tương lai.

Thực hiện bởi: Nguyễn Ngọc Mai và Hoàng Thị Thu Hiền