AI tiếp tay gian lận trả hàng, niềm tin trên sàn thương mại điện tử bị bào mòn | VnReview

Tại Trung Quốc, sau lễ hội mua sắm Ngày Độc thân 11/11 vừa qua, giới học thuật và doanh nghiệp ghi nhận một xu hướng đáng báo động, người tiêu dùng sử dụng hình ảnh do AI tạo ra để giả mạo lỗi sản phẩm nhằm yêu cầu hoàn tiền mà không cần trả lại hàng. Hậu quả không chỉ nằm ở thiệt hại kinh tế, mà còn ở việc niềm tin trong thương mại điện tử đang dần bị bào mòn.

Theo Tiến sĩ Joshua Dwight, Phó chủ nhiệm bộ môn Công nghệ thông tin và Kỹ thuật phần mềm, Đại học RMIT Việt Nam, các báo cáo từ thị trường Trung Quốc cho thấy hành vi gian lận trả hàng bằng AI đang gia tăng nhanh chóng trong các dịp mua sắm lớn.

Thay vì chỉnh sửa ảnh thủ công như trước đây, người dùng chỉ cần vài giây với công cụ AI miễn phí để “biến hóa” sản phẩm hoàn toàn mới thành hàng lỗi: Váy áo nguyên vẹn bị rách, cốc sứ không tì vết bỗng xuất hiện vết nứt… Những hình ảnh này sau đó được dùng làm “bằng chứng” trong các khiếu nại hoàn tiền.

Điểm đáng lo ngại là nhiều sàn thương mại điện tử hiện vẫn ưu tiên quyền lợi người mua khi xảy ra tranh chấp, vô tình tạo điều kiện cho hình thức gian lận tinh vi này lan rộng.
​

Trước đây, việc tạo ra hình ảnh giả thuyết phục đòi hỏi kỹ năng đồ họa chuyên sâu. Nay, với AI tạo sinh và deepfake, rào cản kỹ thuật gần như bằng không. Thậm chí, một số đối tượng còn tự phát triển mô hình AI riêng để phục vụ mục đích gian lận.​

Nhiều người gian lận không xem mình là tội phạm. Họ tự biện minh bằng những lý do quen thuộc như “ai cũng làm vậy”, “hệ thống vô danh”, hay “một đơn hàng nhỏ thì chẳng ảnh hưởng gì”. Chính sự tự hợp lý hóa trong tiềm thức này, kết hợp với môi trường trực tuyến thiếu đối mặt trực tiếp, khiến hành vi sai trái dễ nảy sinh và lặp lại.​

Nhà bán lẻ có thể chịu chi phí hoàn tiền, mất hàng hóa và gia tăng chi phí kiểm soát gian lận. Người tiêu dùng trung thực có nguy cơ bị siết chặt chính sách hoàn trả, làm trải nghiệm mua sắm trở nên kém linh hoạt hơn. Các nền tảng thương mại điện tử đối mặt với nguy cơ mất uy tín nếu không kiểm soát được nội dung giả mạo. Đáng lo ngại hơn, khi hình ảnh và bằng chứng số không còn đáng tin cậy, nền tảng giải quyết tranh chấp dựa trên niềm tin sẽ dần sụp đổ.​

Về mặt pháp lý, việc xử lý gian lận thương mại điện tử gặp nhiều khó khăn. Theo các nghiên cứu trước đây, chỉ khoảng 3 – 4% các vụ gian lận được báo cáo thực sự được điều tra. Nguyên nhân là do giá trị mỗi vụ việc thường nhỏ, trong khi việc thu thập bằng chứng số và truy vết tội phạm kỹ thuật số tốn nhiều nguồn lực. Điều này khiến phần lớn trách nhiệm phòng ngừa rơi vào chính các doanh nghiệp vận hành nền tảng.​

Ngoài gian lận trả hàng, AI còn có thể bị lợi dụng để tạo đánh giá giả, quảng cáo lừa đảo, gian hàng giả mạo, gây tổn hại nghiêm trọng đến người tiêu dùng và cộng đồng.​

Trong bối cảnh pháp luật khó theo kịp tốc độ phát triển công nghệ, các sàn thương mại điện tử buộc phải trở thành tuyến phòng thủ đầu tiên. Nếu không có chiến lược chủ động và dài hạn, gian lận bằng AI sẽ không chỉ gây tổn thất tài chính, mà còn làm suy yếu nền tảng niềm tin của toàn bộ thị trường trực tuyến.​